او «فقه مالك را بسط و انتشار داد و بر آن، اقامه حجّت كرد و كتاب ها در آن تأليف نمود و مردم را به آن دعوت كرد». ۱ از جمله آثار وى كه حدود 32 كتاب كوچك و بزرگ را شامل مى شده است، ۲ احكام القرآن، المبسوط فى شواهد الموطّأ، ۳ الردّ على محمّد بن حسن، حجاج القرآن، الردّ على الشافعى فى مسئلة الخمس و غيره، المبسوط فى الفقه و ... است. ۴ پسر برادر وى، ابواسحاق ابراهيم بن حمّاد (323 ـ 240ق)، از علماى اين مذهب بود و كتاب هايى مثل الرّد على الشافعى، دلائل النبوّة و الجنائز را نوشت.
3 . شافعيه
مؤسّس اين مذهب فقهى، ابوعبد اللّه محمّد بن ادريس هاشمى (150 ـ 204ق)، ابتدا بر مذهب مالك بود ولى در نهايت شيوه اى جداگانه در فقه انتخاب كرد كه مابين مذهب حنفى و مالكى محسوب مى شود. مشهورترين اثر او، كتاب الاُمّ در فقه است. ۵ در اجتهاد، به كتاب، سنّت ،اجماع و قياس قائل بود امّا استحسان ابوحنيفه و مسائل مرسله مالك را ردّ كرد. در كلام نيز پيرو ابوالحسن اشعرى بود و در سده هاى بعدى، شافعى مذهبان، همه اشعرى مسلك شدند. ابوعبد اللّه شافعى در مقايسه با ديگر رهبران مذهبى اهل سنّت، بيشترين نزديكى و احترام را نسبت به شيعه داشته است به گونه اى كه ابن نديم مى گويد او «در تشيّع، شدّتى نشان مى داد». ۶
هر چند اين امر تا حدّى مى تواند ناشى از خاستگاه قومى او (هاشمى بودن)
1.الفهرست، ابن نديم، ص ۳۷۰.
2.ر. ك: الامام ابو اسحاق اسماعيل، ص ۲۳ ـ ۲۶.
3.الموطّأ، مشهورترين اثر مالك بن انس در علم حديث است كه به درخواست منصور عباسى نوشته شده است.
4.وى در مذهب خود، سرسخت بود و با مخالفان به شدّت برخورد مى نمود. از جمله داوود بن على را به علّت بدعتى كه در قياس مطرح نمود، از بغداد به بصره تبعيد نمود (الامام ابو اسحاق اسماعيل، ص ۱۳).
5.فرهنگ فرق اسلامى، ص ۲۴۹.
6.الفهرست، ابن نديم، ص ۳۷۰.
