سلطه معتزله و آغاز خلافت متوكّل، احمد مورد توجّه و احترام خليفه قرار گرفت، ۱ به گونه اى كه بدون مشورت او كارى انجام نمى داد.
به واقع، عقايد ابن حنبل، واكنشى بود در مقابل تسلّط و تحكّم ديدگاه خردورزانه معتزله كه قوّه عقل را بر ديگر منابع معرفتى مسلمانان ترجيح دادند و خواستند به كمك نيروى حكومت، عقايد خود را در همه جا و به همه بقبولانند. امّا ابن حنبل با تكيه بر حديث و اخبار، هرگونه رأى در دين را رد نمود ۲ و با آزار و شكنجه اى كه از جانب حكومت در دوره محنت كشيد و جامه فقرى كه به تن نمود، ۳ احساس همدردى عامّه را به نفع خود جلب نمود. به اين ترتيب، پس از پايان دوره تحكّم معتزله، علاوه بر خليفه، او مورد علاقه مردم هم قرار داشت، به طورى كه مراسم تشييع او با حضور جمعيت زيادى از اهالى بغداد انجام شد. ۴
در واقع، مكتب اخبارى گرى او، مورد قبول عموم اهل سنّت قرار گرفت و بعد از فوتش همچنان مذهب او در رونق بود. در اين دوره، قدرت اجتماعى و سياسى بغداد را در اختيار داشت و حنابله به فتواى فقهاى خود، به مجالس معتزله و شيعه حمله ور مى شدند. به عنوان مثال، در 317 ق، ابوبكر مروزى حنبلى و طرفدارانش، با ساير اهل سنّت بر سر تفسير آيه «عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا»۵ اختلاف پيدا كردند؛ چون حنابله معتقد بودند مقصود اين است كه خدا بر عرش مى نشيند و پيامبر را نزد خود مى نشاند و ديگران مى گفتند منظور آيه، شفاعت است. اين اختلاف، به بلواى بزرگ
1.طبقات الحنابله، ج ۱، ص ۱۱.
2.مذهب ابن حنبل، بر پنج اصل بنيان نهاده شده است: كتاب اللّه، سنّت رسول اللّه صلى الله عليه و آله ، فتاوى صحابه پيامبر صلى الله عليه و آله ، قول بعضى از صحابه كه مطابق قرآن باشد و تمام احاديث مرسل و ضعيف (فرهنگ فرق اسلامى، ص ۱۶۹).
3.طبقات الحنابله، ج ۱، ص ۹.
4.تاريخ بغداد، ج ۴، ص ۴۲۲.
5.«باشد كه خدايت به مقام محمود مبعوث گرداند» (سوره اسراء، آيه ۷۹).
