تحوّلات سياسي عصر كليني(جهان اسلام، بغداد، ري، قم) - صفحه 101

شديد اقتصادى و سياسى و گاه با شورش ها مواجه ساخته بود. ۱
وضعيت ضعيف سياسى و اقتصادى، الراضى را بر آن داشت كه يكى از مقامات ارشد نظامى را به نام محمّد بن رائق كه در زمان المقتدر مدّتى رياست نيروى انتظامى بغداد و حجابت دربار را داشت و پس از آن حاكم واسط و بصره گرديد، ۲ فرا خواند، زمام كارها را به او سپرد و منصب امير الامرايى بغداد را به او تفويض كرد. اين منصب، يعنى اعطاى اختيارات وسيع اداره امور لشكرى و كشورى. از آن پس، نام امير الامرا را در خطبه مى آوردند. ۳
نظام جديد سياسى، يعنى منصب امير الامرايى، پى آمدهايى را در پى داشت. قدرت خليفه، تضعيف گرديد و از خلافت، فقط نامى باقى ماند و آنچنان كه ابوعلى مسكويه نوشته است، ديوان ها و وزارت، به كلّى از كار افتاد و بيت المال تباه شد. ۴ اين، يعنى به هم خوردن نظام اقتصادى و ادارى كشور.
ابن رائق كه با وعده تقبّل هزينه هاى نظامى و سياسى نظام خلافت بغداد، اختيارات وسيع اداره كشور را به دست آورده بود، ۵ نتوانست بر بحران ها فائق آيد. وى به جنگ با رقباى ديرين پرداخت و امور بغداد را بيش از پيش نابسامان كرد. بريديان اهواز، با او جنگيدند ۶ و بجكم ترك، يكى از امراى ارشد نظامى و يكى از فرماندهانش، عليه وى شوريد و در انديشه تصرّف بغداد افتاد.
در اين ميان، ابن مقله وزير كه درگير نزاعى سخت با ابن رائق بود، در نامه به بجكم، وى را تشويق به گرفتن مقام ابن رائق كرد و از خليفه خواست كه ابن رائق

1.. همان، ص ۲۸۲ به بعد.

2.. صلة تاريخ الطبرى، ص ۱۲۵ و ۱۴۲؛ الكامل فى التاريخ، ج ۸ ، ص ۳۲۲ و ۳۲۳.

3.. تجارب الاُمم، ج ۵ ، ص ۴۴۲؛ تاريخ الفخرى، ص ۲۸۲.

4.. تجارب الاُمم، ج ۵، ص ۴۴۴؛ الكامل فى التاريخ، ج ۸، ص ۳۲۳.

5.. تجاب الاُمم، ج ۵، ص ۴۲۴ و ۴۴۲.

6.. الكامل فى التاريخ، ج ۸ ، ص ۳۳۳.

صفحه از 143