سرانجام، در 335 ق، ركن الدوله، رى را فتح كرد. ^۱ خاندان آل بويه كه از 320 ق، ظاهر شدند و در فراز و فرودهاى سياسى و نظامى مهمى درگير شدند، در ثلث اوّل سده چهارم هجرى، دولت قوى و شيعى را بنياد نهادند و دامنه حكومتشان، تا عراق و نواحى شام و حجاز، بسط يافت و دو شهر بزرگ آن روز، بغداد و رى را پايتخت خويش ساختند. رى، پايتخت حسن ركن الدوله گرديد و دست سامانيان، از اين ديار، كوتاه گرديد.

د . تحوّلات سياسى قم

1. جغرافياى تاريخى

شهر قم ، در مركز ناحيه مركزى ايران قرار دارد و مى توان اين شهر را گرانيگاه يا مركز ثقل جغرافياى طبيعى ايران ناميد. شهر قم از نظر جغرافياى تاريخى كهن ، به ناحيه ماد تعلّق دارد. پيرنيا مى نويسد:
جغرافياى عهد قديم ، به دو ماد قائل شده اند . ماد بزرگ كه با عراق عجم قرون بعد ، تطبيق مى شود و ماد كوچك كه همان آذربايجان بود ، با قسمتى از كردستان. ^۲
با توصيفات بالا مى توان گفت كه منطقه قم ، در ناحيه ماد بزرگ قرار داشته است ، منطقه اى كه در ادوار اسلامى به ناحيه جبال يا عراق عجم موسوم گرديد.
برخى ، نام پَهله را معادل ناحيه ماد گرفته اند. ^۳ بعضى ديگر نوشته اند:
سرزمين جبال ، ولايت فهله نام داشت و زبان مردم اين نواحى به همين سبب ، فهلوى نيز خوانده مى شد . ^۴