شمال و جنوب قم است.
اين دو شهر ، بارها در گذشته ، پايتخت حكومت ها يا از مركزيت مهمّ سياسى برخوردار بوده اند و در فرازهايى از زمان ، قلمرو وسيعى از مناطق اطراف را در سيطره داشته اند. براى مثال، مقدّسى ، در تقسيماتى كشورى وقت ايران، رى و اصفهان را در شمار مناطق درجه يك ، و قم و چند شهر ديگر را درجه پس از آنها و ديگر شهرها را در درجه بعدى و درجه سوم ذكر كرده و نوشته است : «قم ، پيش تر تابع اصفهان بوده و امروزه ، تابع رى است» . ^۱
امّا قلمرو قم ، به قدرى وسيع بوده است كه در بسيارى از ادوار ، خود يك ناحيه مستقل و مهم بوده و در مواردى ، بر بخش مهمّى از نواحى ايران ، مركزيت داشته است. در عصر تيموريان ، سلطان محمّد ، پسر بايسنقر ، حاكم عراق (عراق عجم، نواحى مركزى و غربى ايران) ، قم را تختگاه خود قرار داد. در دوره قراقويونلوها، شهر قم تقريبا پايتخت زمستانى پادشاهان معروف اين خاندان بوده است. نيز اوزن حسن ، بنيان گذار سلسله آق قويونلو ، اغلب در زمستان و بهار ، در قم اقامت مى كرد. ^۲
حمزة بن حسن اصفهانى ، نوشته است :
در قديم الدهر ، ناحيه قم، استان درام نام داشته است. ^۳
يعنى در تاريخ باستان ، ناحيه قم، استان درام ناميده مى شده است. در تاريخ قم آمده است :
قباد ، دستور داد كوره اصفهان را به دو ناحيه تقسيم كنند. يكى ، بخش جى و بخش ديگر ، تيمره يا ثيمره . ناحيه تيمره ، پس از فتح اعراب نيز به اين نام خوانده مى شد تا در زمان هارون الرشيد ، تيمره به كوره (استان) تبديل گرديد و نواحى و