رستاق هايى را كه خارج از تيمره بودند ، به اين ناحيه ضميمه كردند . ۱
استان جديد تيمره ، در ناحيه مركزى ايران به نام استان قم ۲ ، معروف گرديد. جدايى قم از اصفهان و تبديل آن به استان ، به درخواست حمزة بن يسع بن عبد اللّه ، از هارون خليفه عباسى ، در 189 ق ، انجام گرفته است. ۳
مؤلّف تاريخ قم ، در سده چهارم هجرى ، به روايت از برقى ، نوشته است :
مساحت قم ، چهل فرسخ در چهل فرسخ است ؛ زيرا حدود آن ، به غايت از يكديگر دورند . ۴
اگر هر فرسخ را شش كيلومتر محاسبه كنيم ، مساحت استان قم در آن زمان ، بالغ بر 57600 كيلومتر مربع بوده است.
در تاريخ قم، رستاق ها و طسوج هايى زيادى براى استان قم ذكر شده است كه در حقيقت ، شامل بخش مهمّى از نواحى مركزى ايران بوده است. گفتنى است رستاق ، يكى از واحدهاى تقسيمات كشورى قديم محسوب مى شده است كه تقريبا معادل محدوده يك شهرستان و يا يك بخش بوده است . ۵ و هر ايالت بزرگ ، به ترتيب به چند استان يا كوره ، و هر كوره يا استان ، به چند رستاق ، و هر رستاق ، به چند طسوج و هر طسوج ، به چند روستا تقسيم مى شده است. ۶ يعقوبى ، مورّخ و جغرافى دان مشهور سده سوم كه بخشى از حياتش مقارن با ايام زندگانى ثقة الاسلام كلينى است ، براى قم ، دوازده رستاق ذكر كرده است ؛ از جمله فراهان، تفرش و آشتيان. ۷ در منابع
1.. همان، ص ۳۶.
2.. همان جا (در أنوار المشعشعين، ج ۱، ص ۴۲ آمده است: «قصبه قم ، مجمع آب هاى تيمره و اناربار بود») .
3.. همان، ص ۴۲.
4.. همان، ص ۳۸.
5.. جغرافياى رى، ص ۱۲۵.
6.. معجم البلدان، ج ۱، ص ۳۷.
7.. البلدان، ص ۳۸.
