كهن ديگر ، از جمله رستاق ها و طسوج هاى قم، از ساوه، كاشان، نيمور، جاسب و دليجان نام برده شده است. و براى قم ، 21 رستاق ذكر شده است. ^۱

2. تحوّلات سياسى

يكى از شاخص هاى مهم شهر قم در عصر كلينى، مركزيت مذهبى و علمى تشيّع قم است. اين شهر ، يكى از كهن ترين شهرهاى شيعه نشين است و از آغاز تأسيس خود ، به عنوان يكى از مراكز اصلى تشيّع به شمار مى آيد. ابو الحسن اشعرى (م 324 ق) ، پيشواى اشاعره و يكى از معاصران ثقة الاسلام كلينى ، در معرفى مراكز شيعه نشين، اوّلين منطقه اى را كه نام مى برد ، شهر قم است. ^۲ نيز استخرى (م 346 ق) معتقد است كه: مردم قم ، همه ، مذهب شيعه داشته اند. ^۳ اين شهر با بافت يك دست شيعى ، در موقعيت مناسب نواحى مركزى ايران يا بلاد جبل آن روز قرار داشت و افزون بر تركيب مذهبى آن ، به عنوان مهم ترين مركز علمى شيعى شرق جهان اسلام به شمار مى آمد. مهم ترين مركز شيعى غرب جهان اسلام در دو سده اوّل ، كوفه و در سده سوم و چهارم و نيمه سده پنجم ، بغداد بود. در مجموع ، در عصر ثقة الاسلام كلينى ، قم و بغداد ، دو كانون مهم علمى شيعه محسوب مى شدند. برخى از نويسندگان خارجى و داخلى ، در صدد القاى تضادّ فكرى ميان دو كانون تشيّع هستند. اين ديدگاه ، صحيح به نظر نمى رسد. على رغم تفاوت و اختلاف تفكّر در ميان اين دو حوزه به لحاظ موقعيت و بافت متفاوت جغرافيايى ، نقاط مشترك و همكارى هاى اين دو حوزه ، قابل توجّه بوده است. ^۴