حسين بن روح ، سرپرست نهاد نيابت و سومين نايب خاص حضرت مهدى(عج) است. با اين حال ، از نفوذ فراوان سياسى برخوردار بود. وساطت وى در حلّ مشكلات ابن مُقْله ، يكى از وزيران اواخر عصر دوم عباسى، نزد ابن رائق ، مرد قدرتمند و اميرالامراى خليفه الراضى ، باعث گشايش كار ابن مقله گرديد. ^۱ توان مديريت و نفوذ معنوى و سياسى ابن روح ، موجب گرديده كه لويى ماسينيون ، مستشرق كينه توز و دشمن شيعه، در دشمنى و اهانت به وى گستاخى نمايد. ^۲
به نظر مى رسد يكى ديگر از ابعاد سياسى قم ، مخالفت معتدل و سنجيده با نظام خلافت بود ؛ چون بزرگان قم ، از اصحاب ائمه عليهم السلام بودند و روابط تنگاتنگ با آن حضرات داشتند و از شيوه هاى مخالفت آنان تبعيت مى كردند. حتّى در دوران غيبت صغرا نيز روابط بزرگان قمى با امام معصوم ، از طريق نوّاب و سفرا برقرار بود ؛ همانند نامه هاى صدوق اوّل ^۳ و احمد بن اسحاق اشعرى قمى ، ^۴ به حسين بن روح. البته در مواردى چون ستم حكّام، فشارهاى اقتصادى يا طغيان خلفا و كارگزاران آنها ، موجب شورش و آشوب و قيام و جنگ در قم مى گرديد. از جمله در متون تاريخى، سركشى مردم قم و كشتن عمّال خلفا توسّط آنان در طلب خراج گزارش شده است. ^۵
در ايام حيات ثقة الاسلام كلينى ، از نيمه سده سوم تا حدود ثلث اول سده چهارم ، قم ، در اختيار بنى عباس، علويان، دلفيان، سامانيان، آل زيار و آل بويه ، دست به دست گشته است و در سير حوادث ، با تغيير حاكميت ها روبه رو بوده است. در اين جا ، گزارشى از حوادث اين ايام و از جنگ ها و جابه جايى ها عرضه شده است.