ناحيه مركزى و غربى ايران و به عنوان مهم ترين كانون فرهنگى و علمى شيعى شرق جهان اسلام در قلمرو دولت هاى بنى عبّاس، علويان، دلفيان، سامانيان، آل زيار و آل بويه، دست به دست مى گشت و در سير سوانح و حوادث، با فراز و فرودهايى همراه بود و در مواردى با ستم و كشتار خلفا مواجه گرديد.
كليدواژه ها: رى، قم، بغداد، تشيّع، كلينى.
مقدّمه
درگذشت دانشمند بزرگ شيعى ثقة الاسلام كلينى، 328 ۱ يا 329 ق ۲ نوشته شده است؛ امّا در مراجعه به بسيارى از منابع، ذكرى از تاريخ ولادت وى به ميان نيامده است. اگر مدّت زندگانى او را حدود هشتاد سال فرض كنيم، تولّد وى بايستى مقارن نيمه سده سوم هجرى اتفاق افتاده باشد. يعنى عصر كلينى، مقارن با غيبت صغرا و در نيمه دوم سده سوم و ثلث آغازين سده چهارم بوده است.
اين نوشتار، شرح تحوّلات سياسى عصر كلينى در مناطق بغداد، رى و قم است. پيش از اين گزارش، به تحوّلات سياسى جهان اسلام در اين عصر نيز اشاره شده است. البته عناوين اين بحث، به لحاظ شرايط زمانى و جغرافيايى، شامل موضوعات گسترده و مبسوطى است كه با توجّه به حجم محدود اين پژوهش، بررسى آن، به صورت مختصر و كوتاه انجام پذيرفته است. همچنين اين نوشتار، ويژه تحوّلات سياسى داخل قلمرو اسلامى است و تحوّلات سياسى و برخوردهاى دنياى اسلام را با جهان خارج، در محورهاى امپراتورى روم و دولت هاى اروپايى و تركان در آسياى ميانه و نواحى قفقاز و روسيه و در برخى موارد، غرب شبه قارّه هند و افريقا، در بر نمى گيرد و اين بررسى ها نيازمند نوشتارى جداگانه است.
1.. رجال ابن داوود، ص ۱۸۷؛ رجال علّامة الحلّى ، ص ۳۶۴.
2.. رجال النجاشى، ص ۳۷۷.
