راستا مى توان از حكومت هاى علويان طبرستان، آل بويه، آل حمدان، فاطميان، ادريسيان، آل طباطبا، دلفيان و كنگريان ياد كرد. نيز مديريت خاندان آل فرات ، آل نوبخت و برخى از شخصيت هاى ديگر شيعى در دستگاه خلافت عباسيان ، از ويژگى هاى اين ايّام به شمار مى رود.
آل بويه ، نخستين حاكميت نيرومند ، فراگير و گسترده پس از تشكيل خلافت عباسى به شمار مى رود كه از نواحى شمال ايران به پا خواستند و توانستند با برپايى دولت شيعى ، بر دستگاه خلافت چيره شوند تا جايى كه در عزل و نصب خلفا فرمان رانند.
پيش تر ذكر گرديد كه الراضى باللّه ، فرزند مقتدر ، از سال 322 ـ 329 ق، حكومت كرد. ^۱ او از جمله كسانى بود كه فدك را به اولاد فاطمه عليهاالسلام برگردانيد. ^۲ ابن اثير ، نامه خليفه الراضى عباسى را به حنبليان آورده است كه از عقايد حنبليان در جانبدارى از مذهب مشبّهه و مجسّمه و آراى تكفيرى آنان عليه شيعيان آل محمّد صلى الله عليه و آله و انكار زيارت مشاهد مشرّفه ، با لحنى تند انتقاد مى كند. ^۳
پس از الراضى باللّه ، برادرش المتقى للّه ، از 329 تا 333 ق، بر مسند خلافت نشست و پس از وى ، عبد اللّه بن مكتفى با لقب المستكفى باللّه ، از 333 تا 334 ق. اين خليفه ، از سوى آل بويه از خلافت بركنار گرديد. ^۴ عصر سه خليفه مذكور ، از دوران ضعف و سستى خلافت عباسى است ؛ بويژه تحوّل در ساختار سياسى و ظهور نظام امير الامرايى ^۵ موجب گرديد، زنجيره اى از درگيرى هاى پى در پى ميان رجال