جنوب جزيرة العرب، يمن ، به خاطر دورى از مركز خلافت، از سلطه سياسى كامل خلفا بى بهره بود و حكّام محلّى از نقش قابل توجّهى برخوردار بودند . در سده سوم، هر منطقه اى از يمن ، تحت سلطه يك قبيله بود و اين سرزمين به چندين قسمت حاكميت محلّى تقسيم شده بود. از مشهورترين اين حكومت هاى محلّى، بنى زياد و آل يعفر بودند. ^۱
سادات آل طباطبا (ائمّه بنى رسى) ، از اين وضعيت تشتّت و هرج و مرج سياسى استفاده كرده و در سال 284 ق حكومت آل طباطبا را در يمن بنيان نهادند؛ امّا چالش بين حكومت هاى محلّى بنى يعفر و بنى زياد در سده سوم و چهارم ـ كه حامى اهل سنّت بودند ـ با اسماعيليان يمن ، از سويى ، و آل طباطبا از سوى ديگر ، و نيز اصطكاك آل طباطبا با اسماعيليان ، موجب سركوب اسماعيليان گرديد و نيز از توسعه قلمرو سادات كاست. ^۲ امّا نتوانست آن را از بين ببرد و حكومت آل طباطبا ، قرن ها پس از سقوط و جا به جايى حكومت هاى محلّى سده سوم و چهارم به طول كشيد. حاكميت سياسى آل طباطبا موسوم به ائمّه بنى رسى ، به مدت يازده قرن تا اواخر سده چهاردهم هجرى در بخش هايى از يمن به صورت گسسته تداوم يافت و سرانجام در 1962 م به وسيله كودتاى عبد الرحمان الآريانى با تحريك جمال عبد الناصر، حكومت امامان در يمن منقرض گرديد. ^۳

ب . تحوّلات سياسىِ بغداد

1. جغرافياى تاريخى بغداد

در قيام و شورش عليه امويان ، سرانجام در سال 132 ق ، ابوالعباس عبد اللّه بن محمّد السفّاح ، به عنوان اوّلين خليفه عباسى ، در كوفه به خلافت رسيد؛ ^۴ امّا در مدّت كمتر از