تحوّلات سياسي عصر كليني(جهان اسلام، بغداد، ري، قم) - صفحه 84

همچنين ابن كثير در شرح احوال المعتمد ، بدون اشاره به زمان انتقال پايتخت از سامره به بغداد، اين كار را در شمار اقدامات اين خليفه ذكر كرده است. ۱ در مأخذى ، بدون ارائه مستندى، تاريخ انتقال پايتخت از سامراء به بغداد ، 278 ق ، يك سال پيش از درگذشت المعتمد ، ذكر شده است ۲ و در يك مأخذ ديگر ، اين انتقال به وسيله المعتمد ، در سال 280 ق، نوشته شده است. ۳ در حالى كه يك سال پيش از اين تاريخ ، خليفه مذكور درگذشته است. ۴
به نظر مى رسد با وجود انتقال پايتخت به سامراء از سوى المعتصم به سال 223ق، ۵ بغداد به صورت مركز مهمّ تجارى و فرهنگى باقى ماند ۶ و بعد از حدود چهار پنج دهه ، مجددا اين شهر، مركزيت كامل گذشته خويش را بازيافت.

2. قيام يحيى علوى

مقارن ايّام حيات كلينى ، در نيمه سده سوم و بخشى از نيمه اوّل سده چهارم، مصادف با ايّام مستعين ، معتز ، مهتدى ، و بخشى از دوران معتمد ، پايتخت ، سامراء بود و در زمان معتمد ، پايتخت به بغداد منتقل شد و تا ميانه سده هفتم ، همچنان به صورت پايتخت عباسيان باقى ماند. در اين ايّام ، اين شهر ، شاهد دگرگونى هاى سياسى فراوانى بود .

1.. البلدان، ص ۲۱.

2.. البداية و النهاية، ج ۱۱، ص ۶۹.

3.. بغداد فى التاريخ، ص ۹۸. در دانش نامه جهان اسلام نيز در مدخل بغداد، انتقال پايتخت را به سال ۲۷۸ ق، به كتاب خطّى التبر المسبوك، صفى الدين اربلى، متن سده ششم، مستند كرده است. با مراجعه به نسخه اى از اين كتاب خطّى، متعلّق به كتاب خانه آية اللّه نجفى مرعشى رحمه الله، اين مطلب، در آن جا يافت نشد.

4.. دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج ۱۲، ص ۲۹۵.

5.. الكامل فى التاريخ ، ج ۷، ص ۴۵۵.

6.. همان جا . يعقوبى، از جمله به خراب نشدن بغداد و عدم نقصان بازارهاى بغداد در دوران انتقال پايتخت به سامراء، اشاره دارد.

صفحه از 143