مقدّمه

نامورترين دانشمند فقيه و محدّث شيعه در پايان قرن سوم و نيمه اوّل قرن چهارم هجرى ، ثقة الاسلام محمّد بن يعقوب بن اسحاق كلينى رازى است .
كلينى ، شخصيتى ايرانى و از روستاى «كلين» بر وزن «خمين» ، واقع در 38 كيلومترى شهر رى و ناحيه جنوب غربى جاده قم به تهران ، نزديك حسن آباد كنونى است . ^۱
رى ، داراى تمدّنى كهن و اسطوره اى بود ، تا جايى كه حتّى برخى در توصيف آن ، اغراق كرده اند ؛ ^۲ ولى با وجود اين ، نسبت به تمدن كهن و گسترده اين سرزمين ، نمى توان شك كرد!
به هر روى ، او در تاريخ شيعى ، به «كلينى رازى» معروف است . اگر چه تاريخ تولّدش روشن نيست ، ولى شيخ طوسى در الفهرست ، وفات كلينى را سال 328 ق ، دانسته و در كتاب الرجال خود ، موافق با نجاشى ، سال وفات آن بزرگوار را 329 ق ، رقم زده است . ^۳

ارتباط كلينى با قم

اگر چه زادگاه كلينى ، رى بوده ، ولى بدون شك ، مهد پرورش او و ارتباطش با مكتب حديثى ، شهر قم بوده است . البته جامعيت شيخ كلينى ، چنان است كه چون دريايى موّاج ، رود نور مكتب حديثى قم ، رى ، كوفه و بغداد ، در آن به هم پيوسته اند و ميراث عظيم مكتوب حديثى الكافى از اين جامعيت ، پديد آمده است .
ولى با توجّه به مشايخ و اساتيد بزرگوار قمى وى ، او شخصيت حديثى خود را در