قم در زمان غيبت صغرا

وجود صدها روايت درباره مهدى(عج) و خصال آسمانى اش ^۱ جسم و جان قمى ها را از عشق و دلدادگى به ساحت آن حضرت ، لبريز ساخته بود . محدّثان و دانشوران اين حوزه ، سرمست از ساغر ولاى او ، منتظر چنين رخدادى الهى بودند . از اين رو ، قم به استقبال اين دوران مى رود و با ايمان ، صبر ، معرفت ، امام شناسى و درك مفهوم انتظار ، فرا رسيدن عصر غيبت را گرامى مى دارد .
قم در اين دوره ، بالنده و پوياست و مكتبش بر بلنداى دانش و معرفت مى درخشد . صدها محدّث و راوى با زمزمه احاديث ، ترانه عشق مى خوانند . رواياتى كه چون بارقه هاى نور ، در كتب حديثى آنان مى درخشند و از مهدى عليه السلام و غيبت آن حضرت ، پرده بردارى مى نمايند .

سفارت و وكالت

شرايط بحرانى ائمه عليهم السلام در زمان عباسيان ، سبب گرديد تا آن پيشوايان ، ابزار جديدى را براى برقرارى ارتباط با شيعيان ، جستجو نمايند . امام صادق عليه السلام نخستين امامى است كه نظام مخفيانه ارتباطات را در قالب وكالت ، در جامعه پى ريزى كرد . هدف اصلى وكالت ، جمع آورى خمس ، زكات و هداياى شيعيان به امامان عليهم السلام بود . ^۲
امام كاظم ، امام رضا و امام جواد عليهم السلام نيز از طريق وكلا و نمايندگان خويش ، با شيعيان ارتباط برقرار مى كردند .
در زمان امام هادى عليه السلام ، وكالت ، اوج بيشترى يافت و اين ، بدان جهت بود كه متوكّل ، امام هادى عليه السلام را از مدينه به سامرا فراخواند تا باقى مانده عمر خويش را در آن جا بگذراند . فقدان تماس مستقيم بين امام و پيروانش ، نقش مذهبى و سياسى وكالت