كتاب شريف الكافى بود . از آن جا كه تدوين كتب «صحاح و سنن اهل سنّت» تقريبا همگى در قرن سوم هجرى صورت گرفت ، به عنوان يك ضرورت ، لازم بود كه كسى نيز براى شيعه چنين كارى را بكند و كلينى توانست اوّلين ميراث مكتوب حديثى شيعه را بنگارد . اگر چه پيش از او احمد بن محمّد بن خالد برقى كتاب شريف المحاسن را تدوين نموده بود .
از سوى ديگر ، فروغ توقيعات از ناحيه مقدّسه ، به سوى بزرگان اين شهر جارى است ۱ . كتاب هايى نيز در ارتباط با امامت و موضوع غيبت در اين حوزه ، تأليف شده اند كه از دو كتاب مى توان نام برد ۲ :
الف . الغيبة والحيرة ، اثر عبد اللّه بن جعفر حميرى . متأسفانه امروزه اين كتاب ، در دسترس نيست .
ب . الإمامة والتبصرة من الحيرة ، اثر جاودانه على بن بابويه . تكامل اين كتاب را مى توان در كتاب فرزندش به نام كمال الدين مشاهده كرد .
به هر روى ، مكانت حوزه حديثى قم چنان است كه حسين بن روح نوبختى ، كتاب التّأديب را ـ كه برخى از مطالب آن ، مشكوك به نظر مى رسد ـ نزد گروهى از فقهاى قم فرستاد و از آنان خواست تا آن را مطالعه كنند و ببينند كدام يك از مطالب آن را نمى پذيرند . ۳ آنان نيز كتاب را مطالعه كردند و اظهار داشتند كه تنها در يك مورد جزئى ، با آن مخالف اند . ۴
2 . بُعد اقتصادى : سيل اموال و هداياى مردم قم ، به سوى سامرّا جارى بود . زن و
1.رجال النجاشى ، ص ۲۱۹ ، ش ۵۷۳ و ص ۳۵۴ ، ش ۹۴۹ .
2.ر.ك : تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم ، ص ۲۴ .
3.بعضى معتقدند كه كتاب ، تأليف خود حسين بن روح بوده است (سيره پيشوايان ، مهدى پيشوايى ، ص ۶۸۰) ؛ در رجال الكشّى ، حسين بن روح ، قمى معرفى شده است (ر.ك : رجال الكشّى ، ص ۵۵۷ ، ح ۱۰۵۲) .
4.الغيبة ، ص ۲۴۰ .
