سفير امام عصر عليه السلام ـ ابو الحسن على بن محمّد سَمَرى (م 329 ق) ـ پايان مى پذيرد . حضرت مهدى عليه السلام ، چهار وكيل را نصب فرمود تا واسطه ميان شيعيان و ايشان باشند ، پرسش هاى آنان را به آن حضرت برسانند و پاسخ لازم را، با توقيع از ايشان اخذ نمايند . ۱ اين وكلا، به ترتيبْ عبارت بودند از : عثمان بن سعيد ، محمّد بن عثمان بن سعيد ، حسين بن روح و على بن محمّد سمرى . ۲
از ويژگى هاى اين دوره مى توان نكات زير را برشمرد :
يك . ضعف و ناتوانى دستگاه خلافت كه سال به سال فزونى مى يافت .
دو . تسلّط موالى و تركان در دستگاه خلافت و نقش بارزتر آنان در عزل و نصب خلفا .
سه . كم رنگ شدن انقلاب علويان . تا پيش از اين دوره (چنان كه گفتيم) ، بالغ بر بيست انقلاب و نهضت بر ضدّ خلفاى عبّاسى برپا شده بود ، در حالى كه در دوران هفتاد ساله غيبت صغرا، تنها حركت هاى انقلابى چندى به وقوع مى پيوندد . ۳
چهار . تشتّت و اختلاف عقيده شيعيان در موضوع امامت و غيبت، تا جايى كه حتّى روى تعداد ائمّه عليهم السلام نيز توافق نداشتند .
پنج . ادامه ظلم و ستم خلفاى عبّاسى نسبت به شيعيان در اين دوران. چنان كه بعد از شهادت امام حسن عسكرى عليه السلام و به امامت رسيدن حضرت مهدى عليه السلام ، معتمد و معتضد (دو خليفه عبّاسى) ، بازرسى دقيقى از محافل شيعيان به عمل مى آوردند ، از جمله ، بازرسى هاى مستمر معتضد، موجب دستگيرى و قتل بسيارى از شيعيان مى شد. به گفته ابو الفرج اصفهانى ، شيعيانى كه اساسا جزء قرامطه نبودند ، به سادگى ، به اين بهانه ، محكوم مى شدند . ۴
1.تاريخ شيعه، ص ۱۳۷ .
2.جنّة النعيم، ج ۳، ص ۴۱۶ ـ ۴۱۹؛ الغيبة، ص ۳۵۳ ـ ۳۹۶ .
3.زندگى سياسى و فرهنگى شيعيان بغداد، ص ۱۰۰ ـ ۱۰۱ .
4.مقاتل الطالبيين، ص ۶۹۱ .
