خصائص امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب(ع)

در این کتاب 194 روایت را در پنجاه باب، درباره ویژگی ها و امتیازهای امیرمؤمنان(ع) نقل شده است.

ابوعبد الرحمن احمد بن شعيب نسائى (درگذشته ۳۰۳ق) در این کتاب ۱۹۴ روایت را در پنجاه باب، درباره ویژگی ها و امتیازهای امیرمؤمنان(ع) نقل کرده است. در انگیزه نگارش آن تراجم نگاران از او چنین نقل کرده اند: «سرنوشت من در دمشق رقم خورد در آنجا ناآگاهان كينه ورز نسبت به على فراوان بودند. من كتاب خصائص امير المؤمنين على را نگاشتم تا شايد خداوند آنان را بر اثر اين كتاب هدايت كند».

جمال الدين يوسف مزّى مى افزايد: «در دمشق از نسائى پرسيدند: احاديثى در باره فضائل معاويه نمى گويى؟ گفت: در باره وى چه بگويم جز اين حديث از پيامبر صلّى اللّه عليه[و آله] و سلم كه فرموده است: خدايا، هرگز شكمش را سير نكن». (تهذيب الكمال:ج ۱،ص ۳۳۸)

نسائى كتابش را با پيشگامى على عليه السّلام در اسلام ذیل عنوان «ذکر صلات علی(ع)» مى آغازد و سپس ده ها حديث درباره جایگاه امیر مؤمنان نزد پیامبر و ويژگى هاى امام على همانند حديث ثقلين، طير، رايت، منزلت، كسا، غدير، سد ابواب و... را نقل می کند. آن گاه با ذكر احاديثى در منقبت فاطمه سلام اللّٰه عليها بحث را ادامه مى دهد؛ سپس به شمه اى كوتاه از احاديث در باره امام حسن و امام حسين عليهما السّلام اشاره مى كند و در پايان عنان سخن را به نبردهاى امام على عليه السّلام مى برد كه در آن از پيش گويى هاى رسول خدا صلّى اللّٰه عليه و آله و سلم در باره حقانيت امام على، و سركشى، انحراف و خروج از دين دشمنان على عليه السّلام (قاسطين و ناكثين و مارقين) پرده فكنده است.

برخی از عناوین موضوعات احادیث کتاب چنین است:

علی(ع) نخستین مسلمان و نمازگزار؛ منزلت علی(ع) نزد خدا؛ علی(ع) ولی مؤمنان (حدیث غدیر)؛ علی(ع) از اهل بیت پیامبر خدا(ص) (حدیث کساء)؛ همراهی جبرئیل و میکائیل با علی(ع)؛ خدا هرگز علی(ع) را خوار نمی کند؛ ویژگی های ده گانه علی(ع)؛ خدا دل علی(ع) را با ایمان آزموده؛ دعای پیامبر خدا(ص) در حق علی(ع)؛ منزلت علی(ع) نزد پیامبر خدا(ص)؛ علی(ع) از اهل بیت پیامبر خدا(ص)؛ علی(ع) محبوب خدا و رسول او؛ علی(ع) برادر و وارث رسول خدا(ص)؛ علی از پیامبر(ص) و پیامبر از علی(ع)؛ علی جان پیامبر(ص)؛ علی(ع) ادا کننده وظایف پیامبر(ص)؛ علی(ع) پیغام رسان سوره برائت؛ علی(ع) ولی، دوست و پیشوای مؤمنان؛ ترغیب پیامبر (ص) به یاری علی(ع)؛ یاران علی(ع) نزدیک تر و سزاوارتر به حق اند؛ نبرد با مارقین (خوارج) از ویژگی های علی(ع)؛ علی هرگز دروغ نگفته است؛ مناظره ابن عباس با خوارج در حمایت از عملکرد علی(ع)؛ پیش بینی پیامبر(ص) در حکمیت علی با معاویه.

از ویژگی های کتاب آن است که همه احاديث آن با سند نقل شده اند.

ابن حجر عسقلانى در باره اين كتاب مى گويد: «نسائى در ميان صحابه پيامبر تنها به جستجوى احاديثى كه در باره مناقب على است، پرداخت. وى احاديثى بسيار را كه بيش تر آنها با سندهاى خوب و قابل قبولند،در اين كتاب گرد آورد». (الإصابه:ج ۴،ص ۵۶۵)

همو در كتاب «فتح البارى بشرح صحيح البخارى (جلد ۷)» نیز مى نويسد: «كتاب خصائص شامل ترين كتاب حديثى در مناقب على است كه با سندهاى خوب توسط نسائى نگاشته شده است».

ترجمه های خصائص

۱. ترجمه سید ابوالقاسم رضوی لاهوری با عنوان «حقائق لدنی در تشریح دقائق خصائص علوی»، سال ۱۳۱۱ق، لاهور.

۲. ترجمه دکتر محمد حسن شجاعی فرد، کتابهای پرستو وابسته به مؤسسه انتشارات امیر کبیر، ۱۳۹۰ش، تهران. (ترجمه بر اساس تصحیح محمد هادی امینی نجفی و همراه متن عربی است).

۳. ترجمه فتح الله نجارزادگان با عنوان ویژگی های امیر مؤمنان علی بن ابی طالب(ع)، بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، ۱۳۸۲ش، قم. (ترجمه بر اساس تصحیح علامه محمودی است).

۴. ترجمه علی کیا، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی گرگان، ۱۳۸۷ش، گرگان.

شرح خصائص

شرح محمد شرفی که به تحقیق حسین حسنی بیرجندی در دو مجلد، ۱۴۲۹ق/ ۱۳۸۶ش منتشر شده است.

چاپهای خصائص

۱. چاپ مصر به سال ۱۳۰۸ق، مطبعة الخیریه.

۲. تحقیق و چاپ کتابخانه مسجد حضرت ولی عصر، ۱۳۴۸ق، تهران. (قطع جیبی)

۳. تحقیق ابو اسحاق حوینی اثری، دار الکتب العربی، ۱۴۰۷ق / ۱۹۸۷م، بیروت. شامل ۱۸۸حدیث با مقدمه ای مفصل در معرفی نسائی و اثرش و همچنین پاورقی های مفصل می باشد. این پاورقی ها تحقیقات محقق در اسناد حدیث بوده و «کتاب الحلی بتخریج خصائص علی رض» عنوان گرفته است.

۴. تهذیب خصائص امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب رضی الله عنه، کمال یوسف الحوت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق / ۱۹۸۳م، بیروت. محقق کوشش کرده است احادیث صحیح و غیرآن را از هم متمایز کند. شامل ۱۷۵حدیث با مقدمه ای کوتاه از محقق است.

۵. تحقيق علامه شیخ محمد باقر محمودى، مجمع احياء الثقافة الاسلامية، سال ۱۴۰۳ ق، قم. این چاپ شامل ۱۹۴ حدیث و داراى امتيازهايى است. محقق افزون بر نگارش مقدمه اى سودمند در شرح حال نسائى و معرفى كتاب خصائص و نسخه هاى آن و بهره گيرى از نسخه هاى متعدد در تصحيح اسناد و متن روايات و نيز تنظيم فهارس گوناگون بر كتاب، كوشيده است از تك تك راويان به طور مجزا، روايات اين كتاب را در كتاب هاى ديگر اهل سنت (و در مواردى از كتب شيعه) به دست آورد؛ از اين رو در هر طبقه از اسناد روايات، افرادى ديگر افزوده شده است و اين امر به احاديث اين كتاب اعتبار و اتقان بيش ترى مى دهد.

تحقیق محمد هادی امینی نجفی، کتابهای پرستو وابسته به مؤسسه انتشارات امیر کبیر، ۱۳۹۰ش، تهران. (همراه ترجمه)
تحقیق محمدحسن مدرس فتحی، موسسه آفاق، ۱۴۲۲ق / ۱۳۸۰ش / ۲۰۰۱م، تهران. شامل ۱۹۴ روایت و مقدمه ای مفصل در شناخت نسائی و اثر وی و همچنین پاورقی های مفصل است.
تحقیق دانی بن منیر آل زهوی، المکتبة العصریه، ۱۴۲۴ق، بیروت.
تحقیق و تخریج احمد میرین البلوشی، مکتبة المعلا، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م، کویت.

منبع:مقدمه آقای نجارزادگان در ترجمه کتاب (ویژگی های امیر مؤمنان علی بن ابی طالب(ع))؛ کتابخانه بنیاد محقق طباطبائی.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی