روايات تفسيری شيعه، گونه‌شناسی و حُجّيت - صفحه 5

الف . روايات مشتمل بر تمام يا بخشي از لفظ آيه‌،
ب . روايات مشتمل بر تلميح و اشاره اي به آيه‌،
ج . روايات مبين موضوعي خاصّ از موضوعات آيه يا حكمي از احكام آنها‌،
د. روايات مشتمل بر شؤون مربوط به نزول‌، مانند احاديث روشنگرِ سبب‌، مورد‌، فضا‌، زمان و مكان نزول‌،
ه . روايات مربوط به فضايل يا خواصّ نزول آيه يا سوره‌، كه از اين روزنه بسا چشم‌انداز معنايي آيه مفهوم گردد.
با تعريف ياد شده از حديث تفسيري و حديث تفسيري مصطلح‌، حديث تفسيري غير مصطلح نيز روشن مي شود و آن عبارت است از حديثي كه در پرتو آن‌، جهتي از جهات معنايي آيه مفهوم گردد؛ بي آن كه حديث‌، به طور خاصّ‌، ناظر به آيه يا آياتي خاصّ‌، يا ناظر به قاعده اي كلّي از قواعد فهم قرآن باشد.
اين تعريف شامل دستجات روايي ذيل مي گردد :
الف. روايات مشتمل بر تبيين موضوعي عامّ از موضوعات آيه يا آيات‌، يا بيان گر حكمي از احكام آنها‌، بي آن كه ناظر به آيه يا آيات مزبور باشد؛
ب. حديثي كه واژه اي خاصّ از واژگان موجود در آيه را به كار مي برد‌، بي آن كه ناظر به خود آيه باشد؛ لكن به لحاظ آميختگي تمام شؤون اهل بيت عليهم السلام به حقايق قرآني‌، چشم‌اندازهاي آنان در باره آن واژه خاصّ روشن مي گردد؛
ج . روايات ناظر به قواعد كلّي استنباط از مداليل محاورات و متون؛
د . هر حديثي كه از آن‌، جهتي از جهات معنايي آيه اي مفهوم گردد، بي آن كه نظر به آيه داشته باشد‌، كه از جمله اين روايات مي توان روايات مشتمل بر مباني فكري تفسيري اهل بيت عليهم السلام را برشمرد ۱
همچنين يکي ديگر از محققان مقاله‌اي با عنوان «تفسير روايي به روايتي ديگر» نوشته و همين تعريف را با ذکر چند نمونه به کرسي نشانده است. ۲
در مقابل برخي ديگر، روايت تفسيري را چنين معنا کرده است:
المراد من الأحاديث التفسيرية هو كلّ ما يتعلّق بشأن من شؤون الآي القرآن الكريم؛ سواء كان متعلّقاً بنزولها، أم بقراءتها أو بيان معانيها، في ظاهرها أو باطنها، تنزيلها أو تأويلها.
توضيح ذلک أنّ الحديث التفسيري بصفة كونه حديثاً يشمل كلّ ما يحكي عن شيء من شؤون المعصومين عليهم السلام وأحوالهم، من قولٍ أو فعل أو تقرير، أو نحو ذلك، وبقيد تعلّقه بالتفسير يشمل كلّ حديث يمكن أن يقع في طريق إيضاح معاني القرآن الكريم.
فيدخل فيه:

1.«طرحي نو در تبيين غناي تفسيري در احاديث اهل بيت(» ص۲۷۰.

2.«تفسير روايي به روايتي ديگر»، ص۲۴۷ ـ ۲۵۷.

صفحه از 35