و ذو المجدين (م436ق) چهار سال پيش از سيد رضي رحمه الله به دنيا آمد. سيد مرتضي فقه و حديث را نزد شيخ صدوق(م 381ق) و شيخ مفيد(م413ق) آموخت و به سبب نبوغ و تبحّر در دانش‌هاي عصر خود، پس از شيخ مفيد به جانشيني وي در آمد. سيد مرتضي رحمه الله استاد شيخ طوسي(م460ق) نيز بوده است ۱ جلالت شأن و مقام علمي و ادبي سيد مرتضي رحمه الله چنان است که او را افضل دوران، بزرگ فقهاي عصر خود، متبحّر در کلام، فقه، اصول، شعر، ادب، لغت و حديث و سَرور علماي امت اسلام پس از اهل‌بيت عليهم السلام دانسته‌اند ۲
روزگار سيد رضي رحمه الله مقارن با دوره سوم خلافت عباسيان (334 ـ 427ق) و فرمان‌روايي آل‌بويه بر عراق بوده است. اين دوره از لحاظ فرهنگي، «عصر زرين» و از نظر تاريخ ادبيات، عصر شاعران سه‌گانه: ابوالطيب مُتَنَبّي(303-354ق)، سيد رضي رحمه الله و ابوالعلاء مَعَرّي(363-449ق) است ۳
سيد رضي رحمه الله از کودکي علوم و دانش‌هاي زمان خود را از محضر استادان نامدار بغداد فراگرفت و به تبحّر و تخصّص در دانش‌هاي عصر خويش نايل شد. او با تأسيس دارالعلم، به پرورش شاگردان پرداخت و آثار علمي ارزنده‌اي پديد آورد ۴ برجسته‌ترين آثار وي عبارت‌اند از: خصائص الائمه عليهم السلام، تلخيص البيان عن(في) مجازات القرآن، المجازات النبوية، حقائق‌التأويل في متشابه التنزيل، نهج‌البلاغه و ديوان شعر ۵
المجازات النبوية
سيد رضي رحمه الله پس از تأليف کتاب تلخيص البيان عن مجازات القرآن در باره زيبايي‌هاي پوشيده عبارات متشابه و مجازي قرآن، در صدد برمي‌آيد کتابي ديگر درباره مجازات روايي پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم بنگارد ۶ ؛ زيرا سخنان پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم در اوج بلاغت و فصاحت قرار دارد و سرشار از استعارات و مجازهاي بديع و اسرار لغوي است که آشکار ساختن آنها منفعتي عظيم به شمار مي‌رود ۷
بدين ترتيب، وجود متشابهات مجازي در روايات و لزوم روشن‌شدن معاني آنها از يک سو و معاني والا و بلاغت کلام نبوي از سوي ديگر، سيد رضي رحمه الله را بر آن داشته‌است تا همان‌گونه که کتابي در تبيين مجازهاي قرآن تأليف کرده، اثري ديگر در حوزه مجازات نبوي پديدآورد و مفاهيم پوشيده آنها را هويدا کند. او اين دو کتاب را با تعابير «دو گوهر نور افشان هدايت‌گر» و «نخستين آثار در اين حوزه» ياد مي‌کند ۸ سيد رضي رحمه الله، با اين همه و با وجود تتبع فراوان، گزيده‌گويي و شرح دقيق و موجز روايات، کار خويش را به دور از کاستي نمي‌داند و فروتنانه کاستي‌هاي آن را بيش از دستاوردهاي خود برمي‌شمارد ۹
1.ر.ک : سيد رضي (دواني)، ص ۳۳ ـ ۴۰؛ سيد رضي (جعفري)، ص ۳۵ ـ ۳۸.
2.ر.ک : رجال النجاشي، ص۲۷۰؛ رجال ابن داوود، ص۳۴۰؛ رجال العلامة الحلي، ص ۹۴؛ الفهرست، ص ۹۸ ـ ۱۰۰.
3.ر.ک : سيد رضي (دواني)، ص۴۱؛ سيد رضي (جعفري)، ص۲۳ ـ ۲۶.
4.ر.ک : سيد رضي (جعفري)، ص۵۲ ـ ۵۳؛ سيد رضي (دواني)، ص۱۶۱ ـ ۱۶۴.
5.ر.ک : سيد رضي (دواني)، ص۱۷۹ ـ ۱۹۳؛ سيد رضي (جعفري)، ص۵۷ ـ ۷۶.
6.ر.ک : المجازات النبوية، ص۲۷.
7.ر.ک : همان‌جا.
8.ر.ک : همان، ص۲۸.
