المجازات النبوية، مشتمل بر بيش از 360 روايت منقول از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم است که سيد رضي رحمه الله
به شرح و تبيين معاني آنها پرداخته است. وي ابتدا موضع مورد نظر از روايت را ـ که دربرگيرنده مجاز است ـ ذکر کرده و سپس بر اساس شواهد لغوي، آيات و روايات و... وجوه معنايي آن را تبيين مي‌کند. روايات مورد نظر سيد رضي رحمه الله در اين کتاب گاه، به صورت کامل و گاه تقطيع شده، ذکر شده‌اند و جز در موارد نادر، به منابع و اسناد آنها اشاره نشده است. المجازات النبوية فاقد ساختار و دسته‌بندي موضوعي است؛ زيرا روايات در آن، بدون نظم و ترتيب يا موضوع‌بندي معيني، پي در پي آمده‌اند. اين وضعيت به اهتمام سيد رضي رحمه الله به گزيده‌گويي و ضيق وقت در تدوين کتاب برمي‌گردد که خود در مقدمه و خاتمه کتاب به آنها اشاره کرده‌است ۱
روش سيد رضي رحمه الله در تبيين معاني روايات المجازات النبوية
چنان‌که گفتيم سيد رضي رحمه الله در المجازات النبوية، تعداد قابل توجّهي از روايات نبوي را ـ که به اعتقاد او بر سبيل مجاز وارد شده‌اند ـ گردآورده و به توضيح مفهوم آنها پرداخته است. او پيش از تبيين معناي روايات، در صورت لزوم، به بررسي سندي و متني آنها مي‌پردازد؛ چنان‌که حمل روايت بر معناي مجازي را مشروط به صحت ورود آن قلمداد مي‌کند و در مواردي که در نقل آن اختلاف وجود دارد، به نقل‌هاي متفاوت اشاره کرده‌است؛ همچنين در صورتي که روايت تقطيع شده باشد، به تناسب محتواي روايت، موضوع، زمان، مکان و سبب صدور آن را مطرح مي‌کند؛ براي نمونه سيد رضي رحمه الله ذيل نخستين روايت، به شرايط صدور آن ـ که مربوط به جنگ بدر و حضور سران قريش در مکان چاه‌هاست ـ اشاره کرده‌است ۲ در روايات ديگري نيز موضوعِ روايتِ تقطيع‌شده، بيان گرديده است؛ براي مثال در مورد روايت شماره 185 آمده‌است: «في وصية لمعاذ بن جبل لَمّا بعثه الي اليمن» ۳۴ سيد رضي رحمه الله ابتدا واژگان غريب و نامانوس روايت را توضيح مي‌دهد و با عباراتي کوتاه و موجز نظير «و هذا استعارة» ۵ ، «و هذا القول مجاز» ۶ ، به موضع مجاز اشاره مي‌کند و از اين رهگذر، مقدمات و زمينه‌هاي لازم براي تبيين معناي مجازي را فراهم مي‌آورد تا به دنبال آن، بر اساس شواهد موجود به تبيين و توضيح معاني مجازي و ادلّه آنها بپردازد. عموم استنادهاي او در اين جهت، مؤيدات لغوي و ادبي، عرف زبان عربي، آيات قرآني و روايات است که همراه با نقل‌هاي متفاوت روايت، اسباب صدور و... در فضايي عام مطرح مي‌شوند و به تبيين مفاهيم صحيح مجازات روايي، متناسب با دلايل عقلي و کلامي کمک مي‌رسانند. به اين ترتيب، مهم‌ترين مباني و مستندات سيد رضي رحمه الله در توضيح مجازات روايي در المجازات النبوية به شرح زير است که همراه با نمونه‌هاي عيني متعدّد از نظر مي‌گذرند:
1.ر.ک : همان، ص۲۷ ـ ۲۸ و ۳۹۶.
2.ر.ک : همان، ص۳۰.
3.ر.ک : همان، ص۲۱۶.
4.براي برخي ديگر از نمونه‌ها ر.ک : همان، ص ۲، ۶ ، ۴۷، ۹۰، ۱۲۶، ۱۳۲، ۱۶۱، ۲۱۰، ۲۷۵، ۳۴۳ و ۳۶۳.
5.ر.ک : همان، ص۱۳۶.
6.ر.ک : همان، ص۱۳۷.
