که پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم در ضمن آن فرموده‌اند: «أ بهذا أمرتم؛ أن تضربوا کتاب الله بعضه ببعض؟!» ۱ ؛ به اين معنا که: آيا خداوند شما را فرمان داده است که حلال و حرام کتاب او را با هم در آميزيد؟ ۲
نمونه چهارم:
روايت شماره 328: «إذا دخل البصر فلا إذن»۳؛ هرگاه چشم داخل شود، اجازه‌اي در ميان نيست.
مقصود روايت، اين است که هر کس بر در خانه‌اي إذن ورود بگيرد، در حالي‌که قبل از بدن، چشم او به دورن خانه راه يافته باشد، اجازه او باطل است؛ زيرا إذن قبل از اين است که چشم، درون خانه را ديده باشد. از اين رو، هرگاه پيش از اجازه ورود، دورن خانه رؤيت شود، گويي فرد قبل از آن که به او إذن داده شود، به درون خانه راه يافته است. مؤيد روايي اين برداشت، روايتي ديگر از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم است که در ضمن آن فرموده است: «من إطَّلَعَ علي صِير بابٍ فقد دَمَرَ»؛ هرکس از شکاف در آگاه شود، در حقيقت به درون خانه راه يافته است.مراد از «صير» شکافِ در و «دَمَرَ» به معناي «دَخَلَ» است ۴
بر اين اساس، در اين روايت «دخل البصر» موضع مجاز است که در آن چشم به منزله کسي قرارگرفته که بر گروهي وارد مي‌شود و مراد از آن، رؤيت اندروني است ۵۶
استناد به مباني کلامي
عقايد کلامي گوناگون، موجب برداشت‌هاي متفاوت از گزاره‌هاي ديني است. بر اين اساس، يکي از روش‌هاي فهم مجاز در روايت، تأويل بر مباني کلامي است. سيد رضي رحمه الله در مواردي مجازات روايي را با استناد به مباني کلامي شيعه تبيين کرده‌است:
نمونه اول:
روايت شماره 212: در اين روايت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم، ضمن دعائي فرموده است: «رب! تقبل توبتي و اغسل عنّي حوبتي»۷؛ خداوندا، توبه مرا بپذير و خطاي مرا بشوي.
عبارت «اغسل عنّي حوبتي» در اين روايت موضع مجاز است. «حُوَبَة» به معناي گناه است که فعل «اغسل» در مورد آن به کار رفته است. سيد رضي رحمه الله در تبيين معناي مجاز مي‌گويد: پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم در اين عبارت گناهان را همچون چرک و پليدي دانسته و بخشايش الهي را به شستشوي آلودگي تشبيه کرده‌اند؛ زيرا همان‌طور که بدن آدمي پس از شستشو از چرک و پليدي پاک مي‌شود، روح او نيز پس از
1.آيا به اين امر شديد که برخي از کتاب خدا را بر برخي ديگر آن بزنيد.
2.ر.ک : همان، ص۳۲۹.
3.همان، ص۳۶۶.
4.ر.ک : همان، ص۳۶۶ ـ ۳۶۷.
5.ر.ک : همان، ص۳۶۷.
6.براي ساير نمونه‌ها ر.ک : روايات شماره ۲، ۵، ۱۹، ۲۱، ۳۴، ۳۵، ۴۰، ۴۳، ۵۰، ۵۳، ۵۴، ۶۱ ، ۶۶ ، ۷۹، ۸۱، ۱۰۶، ۱۴۰، ۱۵۵، ۱۹۹، ۲۰۵، ۲۰۷، ۲۱۱، ۲۲۲، ۲۲۵، ۲۲۸، ۲۵۳، ۲۵۷، ۲۶۲، ۲۶۷، ۲۶۸، ۲۶۹، ۲۷۰، ۲۷۷، ۲۸۷، ۳۱۱، ۳۲۴، ۳۲۷، ۳۲۹، ۳۳۱، ۳۳۷، ۳۳۸، ۳۳۹، ۳۵۵، ۳۶۲ و ۳۶۳.
7.۱ . همان، ص ۲۵۳.
