روش شناسی شرح فی ظلال نهج البلاغه - صفحه 111

قال الشريف الرضي: «ذكر أبو جعفر الإسكافي في كتاب المقامات ان الإمام أرسل هذه الرسالة الي طلحة و الزبير مع عمران بن الحصين الخزاعي». و الاسكافي المذكور من شيوخ المعتزلة، و له سبعون كتاباً، منها كتاب: المقامات في مناقب أمير المؤمنين علي بن أبي طالب، و كان معاصراً للجاحظ، و الاسكافي نسبة الي بلده اسكاف بين النهروان و البصرة، أما عمران بن الحصين فهو من فقهاء الصحابة، أسلم عام خيبر، و توفي بعهد معاوية، كما جاء في: الاستيعاب لابن عبد البر... ۱
و همچنين است در باره عبد الله بن خباب بن أرت در خطبه 59 ۲ و طلحه در خطبه 217. ۳

6 . عنواني برگزيده، به جاي بخش «المعني»

در بيشتر موارد، در مقام شرح از تعبير «المعني» استفاده کرده است و در برخي موارد ـ که امکان موضوع دهي خاصي وجود داشته است ـ از عنواني برگزيده و منتخب و البته هم مضمون با متني که قصد شرح آن را دارد، استفاده کرده و در ادامه، شرح عبارات را آغاز مي‌کند؛ مثلاً در نامه 23، پس از بخش «الإعراب»، عنواني به نام «شعار علي سيف و معول» باز کرده و نامه را با اين سرآغاز شرح کرده است. ۴ و يا خطبه 128 به جاي عنوان «المعني» نام «ابوذر» را انتخاب کرده و سپس در باره شخصيت وي توضيحاتي ارائه داده است؛ به علاوه، به همين توضيحات بسنده کرده و به هيچ وجه خطبه را شرح نکرده است. ۵

7. عنوان دهي به سخنان امام

در پي گزاره پيشين در قسمت‌ها و فقرات مختلفي كه توضيح و شرح خاصي را مي‌طلبيده، با عنوان‌دهي مناسب به فراخور بحث مطلب را جدا كرده و سپس به توضيح آن پرداخته است. اين نكته در همه جاي اين كتاب، بويژه در خطبه‌ها و نامه‌ها به وضوح هويداست، ولي در حكمت‌ها نمود كمتري دارد؛ به عنوان نمونه در عهدنامه مالک اشتر كه به طور تفصيل و تطويل به شرح عهدنامه پرداخته ـ هر قسمت از سخنان امام را با توجه به موضوع آن، جدا و با عنوان دهي متناسب با موضوع، شرح کرده است. ۶
و يا در موارد متعددي، آنجا كه نياز ديده، مطلبي توضيح بيشتري مي‌طلبد، باز با باز كردن عنواني، مطلب را شرح كرده است؛ مثلاً در نامه 30 خطاب به امام حسن عليه السلام، پس از بخش اعراب و پيش از بخش شرح با عنواني به نام «صلح الحسن و استشهاد الحسين» شمه‌اي از زندگاني امام مجتبي عليه السلام بازگو کرده و در باره چگونگي و كيفيت صلح ايشان با معاويه مطالبي ارائه مي‌دهد. ۷

1.همان، ج ۴، ص۱۲۴.

2.همان، ج۱، ص۳۱۳.

3.همان، ج۳، ص۲۸۳.

4.همان، ج ۳، ص ۴۴۳.

5.همان، ج ۲، ص۲۶۴ ـ ۲۶۷.

6.همان، ج ۴، ص۱۴۵ ـ ۱۲۲.

7.همان، ج ۳، ص۴۸۳ ـ ۴۸۴.

صفحه از 131