در شرح اين عبارت از امام ـ که فرموده: «و انهما لا يقربان من أجل، و لا ينقصان من رزق» ـ مي‌نويسد:
فهو تعريض بمن يشايع الطغاة، و يسكن عن حكام الجور رغبة في منفعة، أو خوفا من مضرة، و في الحديث: أفضل الجهاد كلمة حق عند إمام جائر. ۱
9. به کارگيري از ادبيات و علوم ادبي(صرف، نحو و بلاغت)
درک صحيح از نکات نحوي در فهم ظاهر کلام بسيار موثر است. از جمله علوم به کار رفته در شرح في ظلال، صرف، نحو و علوم بلاغي است. مؤلف به منظور شرح و ساده فهم کردن متون نهج البلاغه سعي کرده به بيان و توضيح ادبيات عرب به کار رفته در جملات، همچنين بيان نقش نحوي برخي از آنها، البته نه به صورت مفصل بپردازد؛ مثلاً در جايي نقش کلمات(بهره‌گيري از علم نحو) را بدين صورت تعيين مي‌کند:
فتنة مفعول مطلق لابتلي لأنها بمعني الابتلاء، أو مفعول لأجله أي ابتلي من أجل الاختبار، و بين ظرف بمعني وسط، فإن أضفتها الي الزمان فهي ظرف . ۲
در اين ميان، گاهي استفاده‌هاي صرفي را نيز بيان مي‌کند؛ به عنوان نمونه در نامه 62 ذيل عبارت «بالهويني التي ترجو» الهوينا را تصغير الهوني و مونث أهون مي‌خواند. ۳
اما اعراب گذاري شارح به چند دسته تقسيم مي‌شود، بيشترين موارد، بدين صورت است که خود دست به اجتهاد زده و ذيل هر کلامي و با تقسيم کلام به فقرات متعدد اعراب‌گذاري کرده است. شايان ذکر است در مواردي اندک نيز اعراب‌گذاري‌هاي ابن ابي الحديد و يا شيخ محمد عبده را برگزيده است؛ نمونه:
خطبه 174 فقره 5 ـ 6 ذيل «ألا تخافوا و لا تحزنوا» :
و ألا تخافوا «ألا» كلمتان: أن و لا، و قال ابن أبي الحديد: يجوز أن تكون «أن» مفسرة بمعني أي، و ان تكون مخففة من الثقيلة و ليس هذا ببعيد، و لكن يجوز وجه ثالث، و هو أن تكون مصدرية، و المصدر المنسبک مجرور بباء محذوفة، و يكون تقدير الكلام هكذا تتنزل عليهم الملائكة بعدم الخوف أي بالبشري، و مثله: وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيَم بِالْبُشْرَى. ۴
شيخ مغنيه. با اين که مغنيه از اعراب گذاري‌هاي نحوي و يا حتي کما بيش از استفاده‌هاي صرفي بهره جسته، ولي چنان که در شرح مي‌بينيم، وي از نکات بلاغي کمتر استفاده کرده است. البته اين نکته شامل عبارات کنايي نيست. از آنجا که در کلام امام مي‌توان عبارات کنايي را به وفور ملاحظه کرد، لذا شيخ مغنيه اين عبارات را مشخص و مقصود از آنها را بيان کرده است.
