ب. گزاره‌هاي موجود در شرح
روشي که شارح در شرح خود به کار گرفته، استفاده از گزاره‌ها و مؤلفه‌هايي است که سعي شده با استفاده از آنها سبک و شيوه شرح خود را بسازد. مي‌توان گفت در اين شرح به طور کلي از دو مؤلفه و گزاره استفاده شده است:
1. گزاره ساختاري (مؤلفه‌هاي پيش از شرح متن)، 2. گزاره محتوايي(مؤلفه‌هاي موجود در حين شرح متن). ۱
1. گزاره از لحاظ ساختار (مؤلفه‌هاي موجود در حين شرح متن)
شارح با استفاده از اين گزاره در صدد است تا با ارائه مطالب مورد نظر خود، سخنان امام را شرح کند و با بيان انواع علوم، محتواي شرح خود را علمي و مستدل کند. اين گزاره‌ها عبارت‌اند از:
1. شناخت فضاي صدور
پر واضح است که براي ورود به متن نهج البلاغة و شرح آن لوازم و مقدماتي عمومي احتياج است؛ لوازمي از جمله اشراف بر منبع و سند و نقل آن، جغرافياي سخن، فضاي صدور، تاريخ ايراد کلام، مخاطبان سخن، موضوعات و اهداف خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها. شيخ محمد جواد مغنيه تقريباً از تمامي اين مقدمات چشم پوشي کرده و آنها را در شرح خود ذکر نکرده، اما به هر حال مي‌توان گفت شناخت سبب صدور از جمله مختصر استفاده‌هايي است که وي سعي کرده در بازيابي نقل‌ها گزارش و بهره‌جويي کند و به احتمال، به جهت وجود اين مؤلفه در شرح‌هاي پيش از خود، همچون شرح نهج البلاغة ابن ابي الحديد، شرح ابن ميثم، منهاج البراعة و ... از کنار آن گذشته يا آن را به خاطر اختصار، حذف نموده و از آن چشم‌پوشي کرده است. اما اين نکته قابل توجه است که جناب مغنيه در بخش‌هاي تاريخي، اعم از خطبه‌ها و نامه‌ها، به اختصار، فضايي از سبب صدور سخن امام به تصوير مي‌کشد و در صدد است تا به گونه‌اي از فضا و جغرافياي سخن اميرمؤمنان عليه السلام اندک بيان و توضيحي داشته باشد؛ به عنوان نمونه مي‌توان به شرح خطبه 72 ـ که مخاطب امام مروان است ـ توجه نمود. مؤلف از همين روي در بخش مربوط به شرح، زندگي‌نامه مختصري از مروان ارائه داده و سعي کرده با يک جمله مشي و روش او را نسبت به پيامبر در زمان حضور ايشان بيان کند و در ادامه، با بيان شريف رضي به فضاي صدور اين عبارت امام مي‌پردازد و مي‌گويد:
قال الشريف الرضي في النهج: «قالوا: أخذ مروان بن الحكم أسيراً يوم الجمل، فاستشفع الحسن و الحسين عليهما السلام الي أمير المؤمنين عليه السلام فكلماه فيه، فخلي سبيله، فقالا له: يبايعک يا أمير المؤمنين. فقال: (أو لم يبايعني بعد
1.گفتني است که اين تعبير، برگرفته از مقاله «معرفي و روش شناسي شرح ابن ميثم» نوشته آقاي مجيد روحي دهکردي است که در شماره ۴۸ فصلنامه علوم حديث به چاپ رسيده است.
