عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ الله عليه السلام أَنَّهُ قَالَ فِيمَنْ صَامَ تِسْعَةً وَ عِشْرِينَ، قَالَ: إِنْ كَانَتْ لَهُ بَينَةٌ عَادِلَةٌ عَلَي أَهْلِ مِصْرٍ أَنَّهُمْ صَامُوا ثَلَاثِينَ عَلَي رُؤْيةٍ قَضَي يوْماً.۱
در اين حديث سؤال سائل حذف شده، ولي از جواب امام عليه السلام حدس زده مي‌شود كه سؤال، اين است که‌براي فردي در اول ماه رمضان رؤيت هلال ثابت نشده؛ لكن در آخر ماه ـ كه هلال شوال ثابت شده ـ ديده است كه 29 روز روزه گرفته است، حكم او چگونه خواهد بود؟ امام صادق عليه السلام در پاسخ فرمود: اگر بينه عادل رسيده که اهل شهري بر اساس رؤيت سي روز روزه گرفته‌اند، يک روز را قضا نمايد.
عَنْ مُعَاوِيةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ الله عليه السلام عَنِ الْمَيتِ، فَقَالَ: اسْتَقْبِلْ بِبَاطِنِ قَدَمَيهِ الْقِبْلَةَ؛۲
معاويه بن عمار گويد: از امام صادق عليه السلام در باره مرده پرسيدم (که او را چگونه بخوابانيم؟). حضرت عليه السلام فرمود: كف پاي او را به سوي قبله مواجه كنيد.
با توجه به اين که كيفيت استقبال در قبر مورد اختلاف نيست، بلكه در استقبال محتضر با اهل سنت اختلاف وجود دارد، مي‌توان سؤال راوي را حدس زد که در باره زمان احتضار است.
ب. تقطيع كلام معصوم عليه السلام
علل تقطيع و حذف كلام معصوم عليه السلام از اين قرار است:
1. برخي از محدّثان هنگامي که بخشي از حديث را با اعتقادات خود ناهماهنگ مي‌ديدند، آن را سخن امام عليه السلام نمي‌دانستند و معتقد بودند كه راوي چيزي را بدان افزوده است؛ لذا دست به كار حذف مي‌زده‌اند. محدث نوري در مستدرک الوسائل به شيخ صدوق رحمه الله چنين نسبت مي‌دهد كه رسم ايشان بر اختصار مطالبي است که مصلحت را در حذف آن بداند.
يَظْهَرُ مِنْ بَعْضِ الْمَوَاضِعِ أَنَّ الصَّدُوقَ رحمه الله كَانَ يَخْتَصِرُ الْخَبَرَ الطَّوِيلَ وَ يُسْقِطُ مِنْهُ مَا أَدَّي نَظَرُهُ إِلَي إِسْقَاطِه . ۳
وي پس از آن، سه نمونه آورده که شيخ صدوق رحمه الله بخش‌هايي را که با اعتقادش همخواني نداشته، مختصر نموده است؛ مثلاً وي در کتاب الفقيه و عيون اخبار الرضا عليه السلام زيارت جامعه‌اي را آورده که آن پس از وي در ساير کتب مزار شايع شده است. اين زيارت، اختصار يافته زيارت جامعه امام هادي عليه السلام مذکور در بلد الامين است که صدوق رحمه الله آن قسمت‌هايي را که با اعتقادش ناهماهنگ بوده، حذف نموده است. ۴
و نيز در خاتمة المستدرک آمده است که ايشان رواياتي را در علل الشرايع از فضل نقل نموده و
1.تهذيب الاحكام، ج۴، ص۱۵۸، ب۴۱ (باب علامة أول شهر رمضان و آخره)؛ وسائل الشيعة، ج۱۰، ص۲۶۵، ب ۵؛. من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ص۱۳۲.
2.الكافي، ج ۳، ص۱۲۷، باب توجيه الميت إلي القبلة.
3.مستدرك الوسائل، ج۱۱، ص۱۷۰.
4.همان، ص۱۷۱.
