حيثيّت كه دنيا سجن و محلّ محنت ها و بلاهاست از براى او ، پس بردن او از دنيا به دار رضوان و راحت ، صلاح او است ، پس بايد خداى تعالى آن را خواسته باشد از براى او ، پس وقتى كه مرگ به عمل آيد ، گويا بعد از تردّد بسيار به عمل آمده و حصول اين فعل را بعد از ملاحظه آن دو معنى بسيار شبيه است به حصول فعل از شخص متردّد در طرفين .
و در اين مَحمل كه ذكر شد ضرور نيست فرض حالتى در جناب اقدس الهى كه از باب تردّد و ميل و امثال آن باشد ، بلكه همان وجه تسميه مشابهت غايت به غايت است لاغير.
و دويّم اين است كه از براى جناب اقدس الهى در عوض اين معانى امور چند فرض شود در واقع كه مناسب و مشابه آنها باشد و تصوّر اين معنى به همين مى شود كه نقوش چند در الواح سماويّه نقش شود كه بعضى مجمل و بعضى مفصّل و بعضى مفيد تعلّق قصد به شى ء على سبيل الإجمال و بعضى مفيد قصد على سبيل التفصيل و بعضى با تفصيل تامّ و بعضى ناقص و بعضى مفيد اراده و قصد و اتيان فعل بدون جزم و بعضى با جزم و بعضى با حتم كه در بعضى الواح ، مثلاً تعلّق نظر الهى به وجود وَلَدى از براى زيد في الجمله و در ديگرى به اينكه ايجاد مى شود و در ديگرى اينكه مثلاً آن پسر عمرو است و بعضى صفات او اين است و در ديگرى اينكه همه صفات او اين و جاى او اين و عُمر او اين و در ديگرى اينكه : اى عمرو ، موجود شو ، كه از ما قبل لوح اخير ، حال تعلّق علم الهى به ايجاد شبيه به حال كسى است كه هنوز جازم نشده و اين الواح ما قبل اخير ، همگى لوح محو و اثبات اند و در هر يك امكان محو هست به اين نحو كه مشروط باشد آن حكم به شرطى كه آن شرط در لوح محفوظ ثابت است ، چنانكه بيان خواهيم كرد .
پس چنانكه اين نقوش دلالت بر حصول آن شى ء دارند على سبيل التفاوت في الدلالة ، اسباب حصول آن شى ء نيز هستند ، همچنانكه تصوّر و تفكّر و ترجيح و تقدير و تفصيل آن شى ء را كه بنده گان مى خواهند بكنند و عزم و جزم در آن ، همگى