ديگر بيان فرموده ، هر چند كه آن روش هم بعد از روشى كه از ما دانستى تكلّفى است مستغنى عنه ، چنانكه بيان خواهد شد.
پس بشناس قدر آن را كه حلّ مسأله به اين آسانى و پاك بيانى در هيچ زمانى از هيچ انسانى به ظهور نرسيده و چنان درك [از] احدى از خاصّ و عامّ در سلك انتظام نكشيده [است].
شعر :

فيض روح القدس ار باز مدد فرمايدديگران هم بكنند آنچه مسيحا مى كرد
بخصوص در اين زمان و به تخصيص عجمان ، ففي الحديث : «رأيُ المؤمن ورؤياه فى آخر الزمان على سبعين جزءا من أجزاء النبّوة».^۱
وفي آخر : «ولكنّ اللّه ـ تبارك وتعالى ـ لم يزل منذ قبض نبيّه صلى الله عليه و آله هلمّ جرّا يمنّ بهذا الدين على أولاد الأعاجم ، ويصرفه عن قرابة نبيّه صلى الله عليه و آله ؛ هلّم جرّا فيعطي هؤلاء ، ويمنع هؤلاء».^۲
وفى آخر : «لو كان الإيمان في الثريّا لناله رجال أو رجل من هؤلاء».^۳
رشحه سيّم : هر چند اشاعره شبهه دوم را به نحوى كه مذكور شد تقرير كرده اند ، امّا اگر كسى چنين تقرير كند كه : قدرت و اراده عباد هر گاه علّت باشد ، اضطرار لازم آيد ؛ زيرا كه بر اين تقدير اگر چه نفس فعل به اراده و اختيار بنده است ، لكن اراده و اختيار بنده نه به اراده و اختيار بنده است ؛ دفعا للدّور والتّسلسل ، پس جبر بالكلّيّه منتفى نباشد.
جواب شبهه به اين تقرير نيز از چند وجه است :
اوّل : التزام جبر در اختيار و اراده ؛ و اين مختار جمهور علماى اماميّه و حكماى متألّهه است و بيان اين التزام و شرح اين كلام در خاتمه بيايد و بر اين اصل ، مسايلِ چند متفرّع سازند ، چنانكه بعضى از آنها گذشت.