و در مجلّد شهريار اين مضمون را بسط داده ام و از عارف زينى ، كلامى مشتمل بر آيات و احاديث به اين مضمون نقل كرده ام ، لكن مولانا باور نمى دارد و مى گويد : شراب خور مسلمانِ عالم به آيه بقره را مثلاً هرگز در وقت اراده شراب خوردن ، اعتقاد به بطلان مضمون آيه حاصل نمى شود.
گيريم كه چنين باشد كه او مى گويد ، لكن اعتقادات مختلف است ؛ بعضى از آن جمله است كه به جهت ضعف يا قوّة معارض كالمعدوم است و ما نحنُ فيه از اين قبيل است و پاره اى دعا بر اين مدعا دليل است. ^۱
سيل : حاصل كلام آنكه قادر را در اختيار احد مقدورين بر ديگرى تا داعى قوى نگردد شروع ممتنع بود و به داعى ضعيف با وصف ضعف و مع وجود داعى قوى ، به سوى مقدور ديگر ممكن الصدور نبود و ضعف داعى شرب در مسلمان شراب خور در حين شروع ، ممنوع است ؛ گو بحسب واقع و نفس الامر و در غير شارب ، بلكه در شارب مذكور در غير وقت شرب مسلم باشد و اين بديهى است و بر همه كس معلوم است ، حتّى آنكه فضل بن روزبهان نادان نيز معترف است به آن ولاعلاج نسبت خلاف را به اصحابش منكر گرديده است.
و امتناع ترجيح بلامرجّح كه همگى برآنند اشاره است بالإجماع به اين امتناع. پس انكار اين امتناع و اصرار در انكار از مولانا با تأمّل او در امتناع ترجيح بلامرجّح قطع نظر از خلاف بديهه و اجماع ، تناقض نيز باشد و چون از امتناع ترجيح بلامرجّح امتناع تخلّف معلول از علّت تامّه و صدق مقدّمه متقدّمه مسلّمه معلوم ، مستعدّ آن تواند شد.
لهذا در اين رساله به همين قدر اكتفا نمود ، زياده از اين حواله است به مجلّد شهريار و آن مجلّد دوم است از مجلّدات پنج گانه اقليم اوّل از كتاب سبعه ، از كتاب سبعة