به صورت استفهام ، به جهت نكته ايست كه سابق ذكر كرديم .
قوله : و جعلت آمال العباد عنّي محفوظة ، فلم يرضوا بحفظي .
يعنى : گردانيدم آرزوهايى كه بندگان من از من دارند و مطالب و مقاصدى كه از من مى خواهند ، مظبوطة ، اوّلاً در عالم قضاء و مافوق ؛ و ثانياً در لوح محفوظ ، پس در الواح قدريّة ، چنانكه در قرآن عزيز فرمود : «وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَا فِى كِتَابٍ مُّبِينٍ»^۱ ؛ و كتاب مبين مُفسَّر به لوح محفوظ شده ، پس راضى نشدند عباد من به حفظ و ثبت من و الّا حفظ من از براى اين بود كه هر يك از آمال را در وقت حاجت و مصلحت برآورم و ايشان كه به در خانه ديگرى مى روند ، معلوم است كه راضى به حفظ و ثبت من نشده اند به توهّم غفلت از من و يا بخل و فتنه و يا از توهّم عجز و ناتوانى ، تعالى رَبُّنا عمّا يَظُنُّونَ ، نَعوذُ باللّه مِن شُرُور أَنْفُسِنا و مِنْ سَيِّئاتِ أعمالنا و مِنْ مَفاسد عَقائدنا .
قوله : و ملأت سمواتي ممّن لم يملّ من تَسبيحي .
يعنى : مملوّ و پر گردانيدم آسمان هاى مرا از كسانى كه ملائك سماوات باشند ، ملول و خسته نمى شوند از تسبيح و تمجيد من ، چنان كه در حقّ ايشان در سوره نحل فرموده : «وَ للّه يَسْجُدُ مَا فِى السَّمَاوَ تِ وَ مَا فِى الْأَرْضِ مِن دَآبَّةٍ وَ الْمَلَئِكَةُ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ* يَخَافُونَ رَبَّهُم مِّن فَوْقِهِمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ»^۲ .
و در سوره حم تنزيل : «فَإِنِ اسْتَكْبَرُوا فَالَّذِينَ عِندَ رَبِّكَ يُسَبِّحُونَ لَهُ بِالَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ هُمْ لَا يَسْـئمُونَ»^۳ .
ترجمه آيه اوّلى ـ اللّهُ و رسُولُه أعلم ـ : از براى خداى تعالى خضوع و سجده مى كنند چيزها كه در آسمان هااند از كواكب سيّاره و ثابته و غيره و ملائكه و ايشان استكبار و تكبّر نمى ورزند از ذكر خداوند تعالى و مى ترسند ايشان پروردگار خود را ، كه كائن است فوق ايشان ـ مِنْ حَيثُ الرُّتبة ، لا مِن حيث المَكان ـ به عمل مى آورند و