که مي‌فرمايد: «يرکبُ الصَّعبَ و يقولُ هو الذَّلول»؛ او سوارِ کارِ بسيار دشوار مي‌شود و مي‌گويد اين گاو، ناچيز و رام است ( ترجمه و تفسير نهج البلاغه: ج8 ص133ـ135).
امير المؤمنين عليه السلام در تشبيهي زيباي ديگري در باره رياست مروان مي‌فرمايد:
أمّا إنَّ لَهُ إمَرةً کلَعْقُةِ الکلْبِ أنْفَهُ ( نهج البلاغة: خطبه۷۳).
بدانيد براي او رياستي در پيش است به مقدار زماني که سگ، بيني خود را بليسد.
بلاغت اين کلام، چنان تحسين علّامه جعفري را برانگيخته که در مورد آن مي‌گويد:
تشبيهي که پيشتاز شماره يک بلاغت درباره رياست مروان آورده است، فوق العاده جالب است؛ زيرا آن حضرت، کوتاهي مدت رياست آن طريد ابن طريد و لعين ابن لعين و منافق ابن منافق را به کوتاهي مدّتي که سگ براي ليسيدن بيني‌اش صرف مي‌کند، تشبيه فرموده است، نه به بال گستردن طاووس و جمع کردن آن، و نه به باز شدن غنچه و افسردن آن، و نه برق زود گذري که از ابرها به وجود مي‌آيد و زود ناپديد مي‌گردد ( ترجمه و تفسير نهج البلاغه: ج11 ص175).
علّامه در تفسير عبارتي كه در ادامه آمده، تشبيه امير المؤمنين عليه السلام را نسبت به شرايط موجود،کاملاً مناسب و روشن مي‌داند:
و مُجتَني الثمرةِ لغيرِ وقتِ ايناعِها کالزّارعِ بغَيرِ أرضِهِ (نهج البلاغة: خطبه۵).
و آن کس که ميوه را کال و نارس بچيند، مانند کشاورزي است که در زمين ديگري بکارد.
... امّا تطبيق جمله فوق به موقعيت امير مؤمنان عليه السلام کاملاً روشن است زيرا خوش بيني مردم به يکديگر از يک طرف و شايع ساختن رضايت امير مؤمنان عليه السلام به جريانات پس از وفات پيامبر صلي الله عليه و آله که تا اواخر خلافت عثمان ادامه داشت از طرف ديگر، مردم را از آمادگي پذيرش حکومت آن حضرت محروم ساخته بود به همين جهت بوده است که اقدام او به گرفتن حکومت، مانند چيدن ميوه نارس وکاشتن در زمين ديگران بوده است زيرا تنها خطاهاي آشکار دوران عثمان بود که نياز قطعي مردم را به زمامداري امير مؤمنان عليه السلام آشکار ساخت ( ترجمه و تفسير نهج البلاغه: ج3 ص124).

دو: کنايه

کنايه در اصطلاح، به لفظي گفته مي‌شود که در غير معناي وضعي استفاده شده باشد و چون قرينه‌اي در کلام براي ممانعت از اراده معناي اصلي آن وجود ندارد، لذا اراده آن مفهوم، مانعي ندارد (جواهر البلاغه: ص303) و چنان که معروف است، کنايه، بليغ‌تر از افصاح و روشني، و تعريض، واقعي‌تر از تصريح است ( اسرار البلاغه في علم البيان: ص55).
در خطبه 165که امام عليه السلام به توصيف طاووس پرداخته است، در بخشي از بيانات ايشان آمده است: