آيات مورد استدلال بر وجوب جهاد ابتدايي

فقيهان آيات چندي از قرآن کريم را براي حکم به وجوب جهاد ابتدايي مورد استدلال قرار داده‌اند ^۱ . اگرچه در کلام صاحب جواهر اين آيات صرفاً به عنوان نمونه ارائه شده‌اند، لکن با بررسي دلالي آنها، تعميم نتيجه به ساير آيات ممکن‌الإستدلال به درستي قابل پذيرش است. براي دستيابي به نتيجه قابل قبول ناچار بايد يکايک اين آيات را مورد دقّت قرار دهيم:
ياأَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَکمْ فَانفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انفِرُوا جَمِيعاً؛ ^۲
اى کسانى که ايمان آورده ايد، [در برابر دشمن ] آماده باشيد [اسلحه خود را برگيريد] و گروه گروه [به جهاد] بيرون رويد يا به طور جمعى روانه شويد.
مفسّران در تبيين مراد الهي از اين آيه، اگرچه آن را امر به تحصيل آمادگي دايمي براي جنگ با دشمن شمرده و ترديد در اقدام گروه گروه يا دسته جمعي منطوق آيه را به خاطر اختلاف وضع دشمنان دانسته‌اند ^۳ ، لکن اين نکته را ـ که از لفظ «حذر» براي بيان معناي سلاح استفاده شده است ـ ناظر به معناي حذر کردن و خود را از خطر حفظ نمودن مي‌دانند ^۴ و پاره‌اي از ايشان صريحاً آيه را امر به آماده باش دايمي براي دفاع و جهاد دفاعي تفسير مي‌کنند. ^۵
پس حدّاقلّ، آن است که اين آيه در وجوب جهاد ابتدايي به طور معين ظهور ندارد، و لذا استدلال به آن براي اثبات چنين وجوبي قابل مناقشه است.
فَلْيقَاتِلْ فِي سَبِيلِ الله الَّذِينَ يشْرُونَ الْحَياةَ الدُّنْيا بِالآخِرَةِ وَمَن يقَاتِلْ فِي سَبِيلِ الله فَيقْتَلْ أَوْ يغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً؛ ^۶
پس، بايد کسانى که زندگى دنيا را به آخرت سودا مى کنند در راه خدا بجنگند
و هر کس در راه خدا بجنگد و کشته يا پيروز شود، به زودى پاداشى بزرگ به
او خواهيم داد.
لسان اين آيه نيز به روشني بر جهاد در راه خدا به نحو مطلق تأکيد دارد، که اعمّ از جهاد ابتدايي و دفاعي است. از اين رو، از باب اعمّ از مدّعا بودن نمي‌تواند استدلال قابل قبولي براي اثبات وجوب خصوص جهاد ابتدايي دانسته شود. بويژه آن که به گفته پاره‌اي از مفسّران « اين آيات در زمانى نازل شد که دشمنان گوناگونى از داخل و خارج، اسلام را تهديد مى کردند» ^۷ که اين مطلب ظهور آيه را در خصوص جهاد دفاعي تقويت مي‌نمايد.