آموزه‌های دينی و نظريه برچسب‌زنی (تحليل محتوای گزاره‌های حديثی) - صفحه 126

يکي از مهم‌ترين قلمروهاي تحليل نظريه برچسب‌زني، آثار اجتماعي آن است که در ذيل عنوان‌هايي بيان مي‌شود:

1 ـ 3. از بين رفتن شخصيت اجتماعي فرد برچسب‌خورده

«نظريه برچسب‌زني، از جمله نظرياتي است که به آثار اجماعي برچسب‌زدن اشاره کرده است. در اين نظريه، تکيه عمده بر نوع خاص از انواع کجروي است که «کجروي دومين» ناميده مي‌شود و به دنبال مواجه شدن فرد با واکنش منفي جامعه و اجراي «مراسم بد‌نامي» ۱ ، شخصيت اجتماعي او از بين مي‌رود». ۲
عنوان کجروي دومين، داغ بدنامي «بزهکار» را بر مرتکبان بري رفتارهاي خلاف هنجار مي‌زند. ۳ يکي از معيارهاي سنجش کجروي دومين، آن است که کجروانه بودن رفتار فرد را «ديگران مهم»، اعلام و آشکار مي‌کنند. در پي اين اعلام،‌خطاکاران، مشمول اجراي مراسمي مي‌شوند که هارولد گارفينکل، آن را «مراسم بدنامي» مي‌نامند. در اين مراسم،‌ کجروها، سرزنش و گاه مجارات مي‌شوند و پس از آن، پيوسته با برچسب ابله، بدکار يا بدکاره، غيرعادي، کلاهبردار، معتاد به مواد مخدّر و مانند آن رو به رو مي‌شوند و جامعه در برابر همه رفتارهاشان، بر حسب همين برچسب‌ها، واکنش نشان مي دهد. ۴
اين مضمون، در برخي احاديث نيز مورد توجه قرار گرفت است. محمد بن فضيل گويد:
در باره يکي از دوستانم به من خبري رسيد که دل‌خواه من نبود. من از خودش پرسيدم. با اين که افراد موثقي آن را از وي نقل کرده بودند، منکر آن شد. درباره او از آمام کاظم عليه السلام سوال کردم، ايشان در پاسم من فرمود: «اي محمد، مبادا چيزي را عليه او پخش کني که او را زشت گرداند و اعتبارش را از بين ببرد. در اين صورت تو از کساني خواهي بود که خداوند در کتابش درباره‌ آنها فرموده: راستي، آن کساني که دوست دارند که زشتي و منکر در ميان مؤمنان آشکار شود، براي آنها عذابي دردناکي است».۵
در اين حديث،‌ به اين نکته اشاره شده است که با گفتن سخن نابه‌جا درباره فرد اعتبار و شخصيت اجتماعي او از بين مي‌رود. و به همين سبب،‌ جايگاه اجتماعي فرد کجرو در بين مردم، از ميان رفته است. همان‌گونه که بيان شد، در نظريه برچسب‌زني نيز به اين نکته اشاره شده است که فرد برچسب‌خورده، شخصيت اجتماعي‌اش از بين خواهد رفت و به همين سبب، برگشتن او به دامن جامعه بسيار سخت به

1.۱ . «degradatione ceremony»؛‌ از اين مفهوم با تعبير «مراسم بي‌آبرويي» ياد مي‌شود؛ جامعه‌شناسي کجروي، ص ۴۲۶.

2.۱ . همان، ص ۲۰۶.

3.۱ . همان، ص ۲۰۷.

4.۱ . سوره نور،‌آيه ۱۸.

5.۱ . ترجمه و تفسير راهنما، ذيل آيه ۱۹، سوره نور.

صفحه از 138