مأخذ‌شناسي و ارزيابي سندي اصل نزول سوره هل اتي در شأن اهل بيت عليهم السلام

دکتر مهدي جلالي ^۱

فاطمه رضاداد ^۲

چکيده:

اختلاف در باره اسباب نزول برخي آيات و سور، از جمله مباحث مطرح در دانش اسباب نزول است. سوره هَلْ أَتَى از جمله مهم‌ترين سور اختلافي است که ارزيابي شأن نزول و شبهات پيراموني آن، داوري صحيح و نقادانه را مي‌طلبد. در اين نوشتار بر آنيم تا با مأخذشناسي و ارزيابي سندي رواياتِ سبب نزول سوره انسان (دهر) بررسي نماييم که آيا بر خلاف ادعاي کساني چون ابن جوزي، احمد امين و...، مي‌توان به اين نتيجه دست يافت که نزول سوره هَلْ أَتَى در شأن اهل بيت عليهم السلام، نه اسطوره‌اي برساخته از سوي شيعيان، بلکه حقيقتي است که اصالت و صحت سندي‌اش، بنابر مباني حديث‌پژوهي عامه و خاصه قابل اثبات است؟

کليد واژه‌ها: اهل بيت عليهم السلام، سوره هل اتي، سبب نزول، روايات، صحت سندي.

درآمد

دير زماني است که از نزول آيات قرآن کريم مي‌گذرد؛ کتاب مقدسي که رهنمود‌هايش تا ابد بشر را به خير و راستي رهنمون خواهد بود. نزول بسياري از آيات اين کتاب الهي مسبوق به سبب و حادثه خاصي بوده است که دانستن آن، افزون بر اين که ما را در فهم معناي صحيح آيه ياري مي‌رساند، بعضاً از فضايل يا مساوي عده‌اي پرده بر‌مي‌دارد. از مهم‌ترين اين موارد، آياتي چند از سوره مبارکه دهر است که به گواهي خاصه و عامه در شأن حضرت امير عليه السلام، حضرت فاطمه زهرا عليهما السلام و حسنين عليهما السلام نازل گرديده و گوشه‌اي از فضايل و مناقب آن بزرگواران را براي ما به تصوير مي‌کشد.
در اين ميان، برخي چون ابن جوزي، ابن تيميه، احمد امين مصري و ... با طرح شبهاتي ـ که برخي رنگ افترا به خويش گرفته است ـ اصل نزول اين سوره را در شان اهل بيت عليهم السلام زير سؤال مي‌برند. شبهات مزبور را مي‌توان در دو محور خلاصه کرد: