منع سوء استفاده از حق حاکمیت در نهج‌البلاغه

نشریه : پژوهشنامه نهج البلاغه

نویسنده : پديدآورنده : نبی سبحانی
پديدآورنده : احمد رضوانی مفرد
پديدآورنده : قدرت الله نیازی

چکیده :

در طول تاریخ بشریّت مقابله با سوءاستفاده از حق حاکمیت اساسی‌ترین دغدغۀ آزادی‌خواهان جهان بوده است. در نظام حقوقی اسلام - که مبتنی بر آموزه‌های وحیانی و سیرة معصومان علیهم‌السلام است- راهکارهای نظری و عملی برای کنترل قدرت حاکمان تبیین گردیده است. پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر متن خطبه‌ها و نامه‌های امام علی(ع)، به بررسی سیرۀ علمی و عملی آن حضرت در برخورد با مسئلۀ سوء استفاده از حق حاکمیت پرداخته و به این نتیجه رسیده است که در نظام حقوقی اسلام حق مطلق وجود ندارد و سوء استفاده از آن نیز ممنوع است. حضرت علی(ع) برای مقابله با سوء استفاده از دو شیوۀ پیشگیری و برخورد مقتدرانه استفاده نموده است. در شیوۀ پیشگیری، کارگزارانش را از گرایش به زندگی تجملاتی و از هم‌نشینی با مرفّهان بی‌درد بر حذر مفرد می دارند و با گماشتن ناظران مخفی، بر اعمال آنان نظارت می­ کنند و منحرفان و خطاکاران را به مسیر اعتدال رهنمون می سازند. رعایت حقوق همة مردم اعم از مسلمان و غیرمسلمان را لازم می ­دانند و حتی صاحبان قدرت را به رعایت حق حیوانات نیز سفارش نموده ­اند. عزل، حکم به جبران خسارت و اعمال مجازات اسلامی شیوه‌های برخورد آن حضرت با سوء استفاده‌کنندگان بوده است.