است يا جامعه بسته يا به اصطلاح خيلى محدود كننده؟ اين خيلى مسأله مهمى است. اگر احاديث عام گرا باشند ، در واقع نشان مى دهد كه اسلام نمى خواهد در پوسته خود محدود باشد و به هر حال ، با اين كار مى توان ارزش احاديث را در زندگى اجتماعى برجسته كرد .

حرفى در تفسير قرآن هست كه مى گويند قرآن را به رأى و نظر خودتان تفسير نكنيد و ببينيد خود قرآن چه مى گويد و هيچ گاه عقيده خود را به قرآن تحميل نكنيد. حالا آيا اگر روايات را بر چارچوب نظريه اى كه فرموديد يا مثلاً اين طور فرضيه ها ، يا براساس آن تحقيقات جامعه شناسى تفسير كنيم ، اين اتهام به ما وارد نمى شود كه در مورد تفسير روايات ، مرتكب تفسير به رأى شده ايد؟

عرض كردم ، شما بايد احاديث را به همان روش ها و بينشى كه وجود دارد ، تفسير كنيد. بايد روش تطبيقى باشد و از قرآن و نهج البلاغه استفاده بشود . تفسيرهاى ديگر را هم مطالعه كنيد تا بتوانيد نظر خود را بدهيد . به هر حال ، در كار تحقيق ، محقّق در معرض مشكلات بسيارى است ، ولى چنان چه دلايل و شواهد كافى و فرضيه قوى و پشتوانه تحقيق قوى باشد ، نمى توانند به تحميل رأى متهمش كنند ؛ البته بايد استنباطِ شخصى نبوده و بر مبناى روش علمى باشد .

4 . رويكرد كاركردگرايى در احاديث

با توجه به نظرياتى كه در جامعه شناسى وجود دارد كه برخى كاركردگرا هستند ، عده اى تضادگرا و عده اى پيرو مكتب هاى ديگر ، آيا مى توان گفت احاديث اجتماعى ، تنها يك رويكرد كاركردگرايى دارند.

در كاركرد گرايى ، دو برداشت وجود دارد : يكى اين كه آن پديده چه كاركردى دارد و ديگر اين كه در نظامْ چه كاركردى دارد . معمولاً بايد كليتى باشد كه در درون اين كليت ، هر جزء چه كاركردى دارد . چون هدف كاركردها ، به تعادل رساندن نظام است و در مجموع ، به صرف اين كه چيزى كاركرد داشته باشد ، كاركردگرايى نمى شود؛ يعنى بايد ديد كه پديده اجتماعى در يك فرهنگ ، نظام و مجموعه ، چه كار مى كند . بنابراين ، شما مى توانيد در احاديث ، با ديد نظام مند كار كنيد . اگر غير از آن باشد ، به صرف اين كه در حديثى براى عملى فوايدى بيان شده ، نمى توان گفت احاديث رويكرد كاركردى دارند ، مگر اين كه معلوم شود آن نظام و كليت

احاديث را ، با توجه به ديدگاه هاى جامعه شناختى بفهميم؟

بله ، شما در ابتدا بايد تمام تمهيدات لازم را براى درستى استنباط از حديث در نظر بگيريد . اين كار هم قواعد و روش و ضوابط خاصى دارد . معمولاً اين كار مى تواند از معيار درستى حديث شروع بشود . بايد مقدارى هم مقايسه و حتى نقد هم صورت بگيرد. به هر حال ، از ديد جامعه شناسى نمى توان هر چيزى را پذيرفت . بايد آن مراحل ويژه خود را بگذارند تا به اين برسيم كه آن متون ، واقعا متون اصيلى هستند . به هر حال ، راه هاى ديگرى هم مانند روش ميدانى و پرسش نامه وجود دارد. از تاريخ هم مى شود استفاده كرد تا با صحّت بيشترى ، برداشت از حديث را آزمود .

استاد ، با توجه به اين كه هيچ وقت علما واقعيت محض را خارج از ذهن بررسى نمى كنند ، بلكه هميشه پيش فرض ها و گرايش هايى پشت هر نظريه وجود دارد ، آيا نمى شود با توجه به احاديث ، الگويى از اين جا گرفت و با توجه به آن الگو ، جامعه را بررسى كرد و نظريه اى از اين ها درآورد؛ نظريه اى كلان كه بشود همه پديده هاى اجتماعى را با آن توجيه نمود؟

مى شود ، ولى به هدف ما وابسته است كه واقعا بدانيم حديث چه نقشى در زندگى دارد. گاه مى بينيم حديث تفسيرهاى متفاوتى دارد . ممكن است اصلاً شما به اين برسيد كه از يك حديث ، چيزهاى متضادى در نظر علما استنباط مى شود و همه يك برداشت ندارند ، تا برسد به اسطوره سازى كه ممكن است شما را به عوالم ديگر ببرد . حتى اگر بعضى از احاديثْ اسطوره هم داشته باشند ، باز مى تواند ايده اى را بيان كند . نيز ممكن است خيلى از احاديثْ اسطوره اى پيدا كند ، ولى مى دانيم كه در جامعه شناسى ، بايد مقدارى واقع گرا بود . به اصطلاح خود را در واقعيت نشان مى دهد و به نظر من ، واقعيت ها زمان مند هستند و تحت تأثير زمان واقع مى شوند .
مثالى بزنيم ، همين عدالت كه شما گفتيد ، در ابتدا بايد آن را به طور مفصل مطالعه كرد تا ديد چه مى شود . كار ديگرى روى عنوان ديگر انجام دهيد تا به تدريج ببينيد نتايج كار چيست. به نظر من ، شما بهتر است ابتدا روى مفاهيمْ كار كنيد تا مقدارى كه زياد شد ، ببينيد از درون اين مجموعه آيا مى توانيد تئورى ، روش يا چارچوبى استخراج كنيد يا نه؟ بعد برويد دنبال اين كه آيا احاديث ، خاص گرا هستند يا عام گرا؟ آيا جهت گيرى احاديث ، به سوى جامعه باز