نوري که همراه با حيات معنوي است، همان نور علم حقيقي است که در پرتو آن راه صحيح زندگي و رسيدن به سعادت و خوشبختي هميشگي را مييابد و در پرتو آن براي رسيدن به مقصد اعلاي انسانيت برنامهريزي ميکند؛ اما کسي که از اين نور بيبهره است، همواره در ظلمت و تاريکي جهل باقي خواهد ماند و راه به مقصد انسانيت نخواهد برد.
بنا بر اين، آيه ياد شده تعبير ديگري از آيه «هل يستوي الذين يعلمون والّذين لا يعلمون» است.
نور علم و معرفت از منظر احاديث
با عنايت به آنچه در تبيين حقيقت علم و نورانيت اين حقيقت از نگاه قرآن گذشت، به روشني ميتوانيم شماري از روايات اهل بيت عليهم السلام را در تفسير حقيقت علم، در آيات ياد شده ريشهيابي کنيم و بدين سان، براي پذيرفتن مضمون آنها نياز به ارزيابي سند نداشته باشيم؛ مانند آنچه از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله روايت شده که فرمود:
العلم نور و ضياء يقذفه الله في قلوب اولياءه؛۱
دانش پرتوي است که خدا در دل دوستانش مياندازد.
و نيز آنچه از امام صادق عليه السلام روايت شده که ميفرمايد:
ليس العلم بکثرة التعلم، انّما هو نور يقع في قلب من يريد الله ان يهديه، فاذا أردت العلم فاطلب اوّلاً في نفسک حقيقة العبودية، واطلب العلم باستعماله، واستفهم الله يفهمک؛۲
دانش به فراواني آموختن نيست؛ بلکه نوري است که در دل آن که خدا هدايتش را بخواهد، ميتابد. پس هر گاه در پي دانش بودي، ابتدا جوهره بندگي را در جانت بجوي و با به کار بستن دانش آن را به دست آور و فهم را از خدا بطلب تا به تو بفهماند.
و نيز آن از امام علي عليه السلام در توصيف حجتهاي الهي نقل شده که ميفرمايد:
هَجَمَ بهمُ العِلمُ عَلي حَقائِق الإيمان، فَاستَلانوا روحَ اليقين، فأنِسوا بمَا استَوحَشَ مِنهُ الجاهِلونَ، وَاستَلانوا مَا استَوعَرَهُ المُترَفونَ، صَحِبُوا الدُّنيا بأبدانِ أرواحُها مُعَلَّقة الأعلي. اُولئکَ خُلفاءُ اللهِ في أرضِهِ، وحُجَجُهُ عَلي عِبادِهِ... هاهِ هاهِ شَوقاً إلي رُؤيتِهِم؛۳
دانش، آنان را به حقايق ايمان رسانده است. پس با روح يقين در آميختهاند و بدانچه نادانان از آن رميدهاند، انس يافتهاند و آنچه را راحتطلبان دشوار يافتهاند، به آساني گرفتهاند و با پيکرهاي خود، همدم دنيايند؛ ولي جانهايشان به جهان برتر آويخته است. آناناند جانشينان خدا در زمينش و حجّتهاي او بر بندگانش و مناديان دينش. وه، چه مشتاق ديدار آنهايم!
اين سخن اشاره به اين واقعيت است که انسان هنگامي که به بالاترين مراتب نور علم دست يافت، شايستگي خلافت الهي و امامت انسانهاي ديگر را پيدا ميکنند.
1.قرة العيون، ص۴۳۸؛ دانشنامه عقايد اسلامي، ج۲، ص۲۶۲، ح۱۲۸۲.
2.بحار الأنوار، ج۱، ص۲۲۵، ح۱۷.
3.نهج البلاغه، حکمت ۱۴۷.