شَهِدَ اللهُ أَنَّهُ لاَ إِلهَ إلّا هُوَ وَالْمَلاَئِكَةُ وَأُولُوا الْعِلْمِ قَائِماً بِالْقِسْطِ لاَ إِله إلّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ؛ ۱
خدا به يکتايي خود گواهي دهد که جز ذات اقدس او خدايي نيست و فرشتگان و دانشمندان نيز به يکتايي گواهي دهند.
نتيجه جمع‌بندي اين آيه با آيه مورد بحث ـ که علم حقيقي را همراه با شب‌زنده‌داري مي‌داند ـ اين است که نوري که به وسيله شب‌زنده‌داري براي مجتهدين حاصل مي‌شود، همان نور علم حقيقي و معرفت شهودي است.
مؤيد اين نکته عرفاني، سخني است که آيةالله حاج ميرزا جواد ملکي شيرازي از استاد خود، عارف کم‌نظير ملا حسينقلي همداني نقل مي‌کند متن فرمايش ايشان اين است:
وحکي لي شيخي واسبادي في العلوم الحقّة، أنّه ماوصل أحد من طلاب الآخرة إلي شيءٍ من المقامات الدينية، إلّا من المتهجدين. و ظني أني بعد ما سمعته منه، وجدته في رواية ايضاً. ۲
گفتني است که ما تاکنون روايتي را که دلالتي به اين معنا کند، نيافته‌ايم؛ ولي اگر روايتي بدين مضمون يافت شود، ريشه در آياتي دارد که بدان اشاره شد.
5. پيوند علم و عمل
پيام ديگر آيه ياد شده، پيوند علم حقيقي و عمل صالح است؛ زيرا گره خوردن علم و شب‌زنده‌داري همراه با بيم از کيفر افرادي و اميد به پاداش‌هاي الهي، حاکي از آن است که علم حقيقي و عمل صالح پيوندي ناگسستني دارند، و هر چه دانش انسان افزايش يابد کردار شايسته او افزوده مي‌گردد و از ناشايستگي‌هاي بيشتري پرهيز خواهد نمود، نه تنها واجبات او شرک نمي‌شود و از گناهان به طور مطلق اجتناب مي‌کند، بلکه براي انجام نوافل استحبابي، در دل شب بشرِ استراحت را برخود حرام مي‌کند و به مناجات و راز و نياز با پروردگار مي‌پردازد.
بنا بر اين، همه رواياتي که علم را از عمل جدا نمي‌دانند، ريشه در اين آيه و آيات مشابه دارند؛ مانند آن چه از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله در تفسير آيه وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَمَا يَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ3 نقل شده که در تبيين «العالمون» فرموده:
العالم الذي عقل عن الله فعمل بطاعته و اجتنب و اجتنب سخطه؛ 4
دانشمند، کسي است که از خداي ـ عزوجل ـ خود، دريافت مي‌دارد [با بصيرت الهي] و از فرمان‌هاي او پيروي مي‌کند و از خشم او دوري مي‌گزيند.
همچنين در حديثي از امام صادق عليه السلام در تفسير «علما» در آيه إِنَّمَا يَخْشَى اللهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ5 نقل شده:
1.سوره آل عمران، آيه ۱۸.
2.اسرار الصلاة، ص۲۹۲.
3.اين مثال‌ها را براي مردم مي‌زنيم و جز عالمان آن را درنمي‌يابند (سوره عنکبوت، آيه ۴۳).
4.تيسير المطالب، ص۱۴۶.
5.از بندگان خدا تنها عالمان آزاد مي‌ترسند (سوره فاطر، آيه ۲۸).
