امكان و جواز فهم قرآن

نشریه : ماهنامه معرفت

نویسنده : پديدآورنده : محمد تقی مصباح یزدی

چکیده :

از مباحث مهم و كليدي در باب شناخت قرآن كريم، بحث از امكان فهم و تفسير غير معصومان از اين كتاب الهي است. دو ديدگاه در اين‌باره مطرح شده است: يكي ديدگاه اخباريان در امتناع فهم غير معصومان ـ كه دير زماني است منسوخ شده ـ و ديگري ديدگاه عموم عالمان كه باور به امكان فهم قرآن دارند. اخباريان به دلايلي استناد كرده‌اند؛ از جمله: عدم سنخيت كلام خدا با فهم انسان غيرمعصوم، آيات بيانگر معلم قرآن بودن پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله و اختصاص فهم قرآن به پاك‌شدگان، روايات بيانگر اختصاص فهم قرآن به معصومان، و روايات بيانگر اراده خلاف ظاهر از آيات و روايات دال بر صامت بودن قرآن. در اين مقال، با رد مدعاي اخباريان، به اين ادلّه پاسخ داده شده و به دلايل زير بر امكان فهم قرآن، استدلال شده است: عقلايي و به لسان عرف بودن محاورات قرآن، تلازم هماوردخواهي قرآن با امكان فهم، تلازم فراخوان تدبّر در قرآن با امكان فهم، دلالت برخي از اوصاف قرآن (مانند نور، بيان، تبيان، بصائر، برهان و بيّنه) بر امكان فهم، دلايل روايي مانند روايات بيانگر ضرورت تدبّر در قرآن، چگونگي فهم قرآن، لزوم تمسّك به قرآن و معيار بودن قرآن در ارزيابي اخبار و احاديث. در بحث از جواز فهم نيز نخست به تقسيم جواز به جواز تكليفي و وضعي اشاره شده و سپس برخي ادلّه اخباريان مانند ممنوعيت پيروي از گمان، روايات نكوهشگر تفسير به رأي و روايات بيانگر تحريف، بيان و نقد شده است. در پايان نيز به دلايل زير بر جواز فهم استدلال شده است: مدار و معيار بودن محاورات عقلايي در فهم قرآن و عدم نارضايتي شارع از آن، آيات بيانگر فراخوان تدبّر در قرآن، آيات تحدي و روايات بيانگر جواز فهم.