برگرفته است؛ در حالي که علي ترک جنگ با سرکشان را حتي يک لحظه به صلاح نمي‌دانست و حتي نجنگيدن با فتنه انگيزان را معادل دوزخي شدن و کافر شدن نسبت به دين محمد عليه السلام مي‌دانست. ۱ و حتي زماني که بيمار بود، اصرار بر جمع آوري سپاه براي جهاد با معاويه داشت. و زماني که نمي‌توانست با خطبه خواندن مردم را به اين کار وادار کند، با نوشتن مباحثي در اين باره و دستور در باره خوانده شدنش سعي نمود مردم را به جنگ با معاويه برانگيزد. ۲ و تمام نبرد‌ها مربوط به سال‌هاي 36 و37 و ابتداي 38 بود. اگر بين جمل و صفين فاصله افتاد، به دليل نامه‌نگاري با معاويه و اميد امام به پيوستن شاميان به جماعت مسلمانان بود. بين صفين و نهروان هم پيمان‌نامه حکميت کمتر از يک سال و از صفر سال 37 تا رمضان همان سال بود ۳ و قبل از اتمام مهلت صلح و به محض اين که پيمان‌نامه شکسته شد و عمرو و ابوموسي بر اساس قرآن حکم نکردند، امام آماده عزيمت به شام گرديد که در نهايت امر، با همين لشکر به جنگ خوارج رفت. ۴ در نيمه دوم سال 38 و سال‌هاي 39 و 40 حضرت امير مواجه با حملات غارتگران شامي بود که نمود آن را در بعضي از خطبه‌ها و نامه‌هاي امام ـ که مربوط به اين دوران است ـ مي‌توان ديد. ۵ در ترجمه‌اي جديدتر از نهج البلاغه و در متن ترجمه و داخل پرانتز، شخصيت مورد نظر امام در اين نامه بسر بن ارطاه ذكر شده است. ۶ يکـي از ترجمه‌هايي ـ که بارها هم به چـاپ رسيده ـ در باره شخصيت‌هاي مد نظر امير المؤمنين در اين نامه هيچ بحثي را در ترجمه خويش مطرح نكرده است. ۷ در شرح و توضيح چهار جلدي نهج البلاغه اثر آية الله شيرازي مباحث تاريخي مطرح نشده ۸ و طبعاً بحثي در باره لشکر امام و سرداران معاويه و سرداران امام مطرح نشده است. در يكي از ترجمه‌هاي قديمي و تاريخي نهج البلاغه ـ كه توسط عزيز الله جويني تصحيح و به چاپ رسيده ـ نيز شرح تاريخي و يا حداقل اشاره‌اي به موضوع تاريخي نامه 36 نشده است. ۹ برخي از ترجمه‌هاي نهج البلاغه هم فاقد تعليقات است. ۱۰ در بعضي از ترجمه‌هاي نهج البلاغه با وجود داشتن تعليقات ضماير و شخصيت‌هاي مطرح در اين نامه بي‌توضيح رها شده است. ۱۱ در يکي از ترجمه‌ها کار ترجمه بدون ذكر شماره نامه‌ها و بيان تعليقات و بدون اشاره به مباحث تاريخي انجام شده است. ۱۲ بعضي از ترجمه‌ها با وجود رواني کلام و
1.نبرد جمل، ص۲۴؛ اخبار الطوال، ص۱۸۸.
2.اخبار الطوال، ص۲۱۶.
3.وقعة الصفين، ص۵۲۱.
4.مروج الذهب، ج۲، ص۴۰۴.
5.مثل خطبه‌هاي ۲۵، ۲۷، ۳۴، ۵۶، ۱۱۹.
6.نهج البلاغه (زماني)، ص۷۲۸.
7.نهج البلاغه (فارسي)، ص۳۹۰ ـ ۳۹۱.
8.نهج البلاغه (حسيني شيرازي)، ص۹۵ ـ ۹۷.
9.نهج البلاغه (جويني)، ص۲۷۹ ـ ۲۸۱.
10.نهج البلاغه (شريعتي)، ص۷۰۸ ـ ۷۰۹.
11.نهج البلاغه (کاسب)، ص۲۵۸.
12.نهج البلاغه (شاهين)، ص۶۷۵.
