زمان شروع اين حملات و غارت‌ها نيز پس از اعلام رأي حكمين و پس از نبرد نهروان بود كه ياران علي عليه السلام جهت عزيمت به شام با آن امام همام هماهنگ نبودند. ۱ سرپيچي ياران حضرت امير عليه السلام از دستورات آن حضرت زمينه را براي غارتگري سرداران معاويه فراهم مي‌نمود. اين غارتگري‌ها از ضحاك شروع و به بسر ختم گرديد. در واقع، غارت و حمله ضحاك بلافاصله پس از پيكار نهروان بود و هجوم بسر آخرين غارتگري در زمان خلافت امام علي عليه السلام بود و هنوز اين ماجرا به پايان نرسيده بود كه امام علي عليه السلام به شهادت رسيد و فرزندش امام حسن عليه السلام به خلافت نشست. خطبه‌هاي 25 و 119 امام علي عليه السلام در باره تهاجم بسر ايراد شده و در متن خطبه 25 هم به اسم بسر اشاره شده است. ۲ حمله بسر در زماني انجام شد كه نافرماني كوفيان از حضرت علي عليه السلام به اوج خود رسيده بود و جملات و سخنان علي عليه السلام حاكي از اين مهم است. ۳ اما حمله ضحاك بن قيس در زماني انجام شد كه ياران امام و سپاهيان كوفي بهتر از ايشان تبعيت مي‌كردند؛ هرچند که سستي‌ها و بي‌تفاوتي‌هايشان شروع شده بود. آشفتگي‌ها و غارتگري‌هاي ايجاد شده توسط سپاهيان و سرداران معاويه مدتي طولاني از حدود اواسط تا اواخر دوران خلافت امام علي عليه السلام در جريان بود و در شروع اين تهاجمات كوفيان هماهنگي بيشتري براي مقابله با غارتگران از خود نشان مي‌دادند. در متن الغارات ذكر عنوان خبر غارت ضحاك با كلمه هزيمته همراه است. ۴ خطبه‌هاي امام نيز در جريان اين تهاجمات و در نکوهش كوفيان مثل خطبه‌هاي حملات پاياني آتشين نيست. در متن الفتوح ابن اعثم، غارت ضحاك در ابتداي غارات ذكر شده است. منابع ديگري هم که به غارات پرداخته‌اند، غارت ضحاک را نخستين حمله در اين رابطه مي‌دانند. ۵
دلايل مربوط بودن نامه 36 به حمله ضحاك بن‌قيس‌فهري
الف) ذكر نام ضحاك در نامه امام در منابع
متن نامه 36 و شواهد و قراين و بررسي منابع حاكي از آن است كه اين نامه پس از حمله و غارت ضحاك بن قيس بر اطراف كوفه و مقابله ننمودن فوري كوفيان با ضحاك و نگراني علي عليه السلام نوشته شد. نام ضحاك هم در نامه عقيل و هم در نامه علي عليه السلام ذكر شده است. عقيل ـ كه از بي وفايي كوفيان نگران شده بود ـ در نامه‌اي به آن حضرت گفت كه «...چون به مكه رسيدم، شنيدم مردم مكه مي‌گويند كه ضحاك بن قيس به حيره غارت برده و هر چه از اموال خواسته با خود برده است و به سلامت بازگشته است، اف بر اين زندگي در اين روزگار كه ضحاك بتواند به تو گستاخي كند. ضحاك چيست! كمايي خودرو در دشتي هموار. و چون اين خبر به من رسيد، چنين پنداشتم كه گويا ياران تو از ياري دادنت خودداري كرده‌اند. اكنون اي پسر مادرم، تصميم خود را براي من بنويس! اگر آهنگ كشته شدن داري، برادرزادگان و فرزندان پدرت را پيش تو آورم...». ۶ جواب نامه علي عليه السلام به عقيل تقريباً دو صفحه
1.الغارات، ج۲، ص۴۱۸ ـ ۴۲۰.
2.نهج البلاغه (شهيدي)، ص۲۵ و ۱۱۷.
3.همان، ص۲۵.
4.الغارات، ج۲، ص۴۱۶ ـ ۴۴۱؛ الفتوح، ج۳، ص۲۲۰.
5.انساب الاشراف، ج۲، ص۴۳۷.
6.الغارات، ج۲، ص۴۳۰.
