معاويه نيز سالار نگهبانانش گرديد. ۱ وي از ولايتعهدي يزيد هم به شدت طرفداري نمود ۲ و بعد از بيماري معاويه و مرگ او وصيت‌هايش را به يزيد گفت ۳ و بعدها بر ضد مروان بن حكم و به نفع ابن زبير در درگيري مرج راهط كشته شد. ۴ شروع غارتگري‌ها با حمله اوست و در ادامه سرداران ديگر معاويه مثل نعمان بن بشير و سفيان بن عوف و عبدالله خصرمي و مخصوصاً بسر بن ارطاه آشفتگي‌ها و ناامني‌ها و كشتارهايي را در حوزه حكومتي حضرت علي عليه السلام انجام دادند.كشتارهاي بسر در اين اردوكشي نظامي به حدود سي‌هزار نفر رسيد. ۵
نتيجه
بر اساس آنچه در اين مقاله مورد بحث و بررسي قرار گرفت و با تجزيه و تحليل سخنان امام علي عليه السلام در نامه 36 و بررسي و تدبر در حوادث و جزئيات غارتگري‌هاي سرداران معاويه در قلمرو حکومتي حضرت امير عليه السلام، همچنين در نظر گرفتن شواهد و قراين، به اين نتيجه مي‌رسيم که نامه امام به برادرشان عقيل پس از غارت ضحاک بن قيس فهري و در باره آن غارتگري و مقابله سپاهيان علي با آشوبگران شامي نگاشته شده است؛ در حالي که مصححين و مترجمين و برخي از شارحين نهج البلاغه يا به شخصيت مورد نظر امام اشاره‌اي نکرده‌اند و يا شخص غارتگر و سردار معاويه مد نظر امام در نامه را بسر بن ارطاه دانسته‌اند. همچنين زمان انجام حمله سپاهيان معاويه و مقابله سپاهيان امام به سال 38 هجري بوده است؛ در حالي که برخي از مترجمين آن را مربوط به سال 39 مي‌دانند.
کتابنامه
ـ نهج البلاغه، عبد المحمد آيتي، دفتر نشر و فرهنگ اسلامي و بنياد نهج البلاغه، چاپ چهاردهم، 1377ش.
ـ شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، تحقيق: محمد ابوالفضل ابراهيم، بي‌جا، بيروت: دار احياء الكتب العربية، 1962.
ـ الكامل في‌التاريخ، ابن‌اثير، بيروت: دارصار، 1385 ق / 1965 م.
ـ الفتوح، ابن اعثم کوفي، تحقيق: علي شيري، بي‌جا: دار الاضواء، الطبعة الاولي [بي‌تا].
ـ الامامة و السياسة، ابن قتيبه دينوري، تحقيق: علي شيري، بيروت: دار الاضواء، الطبعة الاولي، 1410ق.
ـ شرح نهج البلاغه، ابن ميثم بحراني، بيروت: دار الآثار للنشر دار العالم الاسلامي، بي‌تا.
1.اخبار الطوال، ص۲۲۶.
2.الامامة و السياسة، ج۱، ص۱۸۸ ـ ۱۸۹.
3.تاريخ يعقوبي، ج۲، ص۲۵۶.
4.شرح نهج البلاغه (ابن ابي الحديد)، ج۲، ص۱۱.
