مقابل خواهش‌هاي نفساني خود صبر پيشه نکند و اعمال سلبي [دينداري] را از جمله شراب خواري انجام دهد که از آن به فخّ الشيطان «تله شيطان» ياد کرده اند. ^۱ به فرموده رسول خدا صلي الله عليه و آله چهل روز نمازش پذيرفته نمي شود:
إنَّ من شرب الخمر لم تحسب صلاته أربعين صباحاً.^۲
پس انجام مکاره و عدم اجتناب از خواهش‌هاي نفساني از عوامل اصلي سلب دينداري محسوب مي شود.
با توجه به مطالب مذکور، ثواب و عقاب نه تنها يک عامل و محرّک قوي هستند که ما را بر انجام اعمال نيک و ارزيابي صحيح آنها و محاسبه تشويق مي کنند ـ که در روايات اسلامي بدان تأکيد فراواني شده است ^۳ ـ بلکه مي توانند ميزاني براي رتبه بندي و درجه بندي بين شاخصه هاي دينداري نيز باشند.

مقدمه و ذي المقدمه

بعضي از روايات، نشانگر اين هستند که برخي از مشخصه هاي دينداري مقدمه يا مقدماتي براي هدفي هستند که آن را ذي المقدمه يا غايت ناميده اند. ^۴ محقق شدن ذي المقدمه وابسته و مشروط به مهيا شدن مقدمه است؛ چرا که فلسفه وجودي مقدمه و حکمت و غرض از آن، مسأله توصّل و وسيله سازي و رسيدن به ذي المقدمه و حصول آن است ^۵ ؛ به عنوان مثال، پل براي عبور از رودخانه است و تا هنگامي که مقدمه مهيا نباشد، ذي المقدمه يا غايت محقّق نمي شود.
در بين شاخصه هاي دينداري نيز چنين اصولي حاکم است؛ به عنوان مثال «وضو» مقدمه براي «نماز» است که هر دو از احکام دين و از شاخصه هاي دينداري هستند، ولي طبق قانون «مقدمه و ذي المقدمه» انجام يکي مشروط به عمل کردن به ديگري است؛ يعني اقامه نماز ـ که از آن به ستون دين ^۶ و رأس اسلام ^۷ ياد مي شود ـ مشروط به طهارت است و تا هنگامي که وضوي کامل و صحيح گرفته نشود، اقامه نماز امکان پذير نيست و در صورت اقامه، باطل است؛ همچنان که امام باقر عليه السلام فرمودند:
لا صلاةً إلّا بطهور.^۸

تفضيل

استفاده از واژه هاي تفضيلي از جمله: (أحسن، أکمل، أوثق، يا أدين) و امثال اينها در بيان مطلبي نه تنها نشانگر اهميت آن مطلب است، بلکه بر مرجح بودن و برتر بودن آن نسبت به ساير مسائل تأکيد مي ورزد؛