در مواردي هم به آخرين راوي ـ كه از امام صادق عليه السلام نقل كرده ـ اشاره دارد؛ براي نمونه از مفضل بن عمر ۱ و فضل بن ابي قره ۲ نام مي‌برد.
علامه در بعضي از موارد تمام سند روايت را نقل مي‌كند؛ چنان‌كه در ذكر روايتي در بارة هابيل و قابيل از امام سجاد عليه السلام تمام راويان را مي‌آورد. علي بن ابراهيم، از پدرش، از حسن بن محبوب، از هشام بن سالم، از ابي‌حمزه ثمالي، از ثويربن ابي فاخته، از آن حضرت نقل كرده است. ۳
روش ديگري كه علامه در نقل سند احاديث به كار مي‌گيرد، بدين ترتيب است كه در مواردي تعدادي از راويان را از انتها يا ابتدا نام مي‌برد؛ براي مثال روايتي نقل مي‌كند كه اوايل سندش ذكر نشد و آخر سندش بر اء بن عازب است. ۴
با تأمل در عملكرد علامه در نقل روايات مشخص مي‌گردد که علامه شيوه خاصي در نقل سند ندارد. شايد بتوان گفت که وي اعتقاد چنداني به عدالت و عدم عدالت راويان ندارد، بلکه معيار درستي حديث را عدم مخالفت متن آن با قرآن مي‌داند.
نقد سندي در الميزان
علامه در بررسي روايات تفسيري گاهي به نقد آنها مي‌پردازد، كه هم شامل نقد سندي، و هم نقد متني است. از آن‌جايي كه در اين مقاله محور سند و رجال آن است، از بحث در بارة متن صرف نظر مي‌كنيم.
بررسي سند روايات، بخشي از ارزيابي را تشكيل مي‌دهد. وضعيت سند در داوري نهايي علامه فقط به عنوان قرينه مطرح است و براي نپذيرفتن روايت عموماً بايد اشكالي در متن نيز ديده شود. ۵
علامه در نقد سنداحاديث در مواردي به نااستواري سند اشاره دارد و يادآور مي‌شود كه: اين روايت ضعيف است؛ از آن جمله، در ذيل سورة بقره (آية 125) روايتي را از مجمع البيان نقل مي‌كند و معتقد است که روايت ضعيف است. ۶ يا در ذيل سورة يس، (آية 20) روايتي مي‌آورد كه آن را ضعيف مي‌داند. ۷ گاهي در نقد سند وجه ضعف آن را نيز عنوان مي‌كند؛ براي مثال مي‌گويد: روايتي كه از امام صادق عليه السلام نقل شده است، مرسل است؛ يعني سندش ذكر نشده است. به همين جهت ضعيف است. ۸۹
در بعضي موارد روايتي را به اين جهت كه سند آن ذكر نشده، ضعيف مي‌داند. ۱۰ گاهي علامه سند روايت را از آن جهت كه مضمر است، مورد نقد قرار مي‌دهد. ۱۱
1.همان، ج۵، ص۲۳.
2.همان.
3.همان، ج۵، ص۴۸۷.
4.همان، ج۲۰، ص۴۹۴.
5.همان، ص۱۲۸.
6.همان، ج۲، ص۲۴۳.
7.همان، ج۱۷، ص۱۲۲.
8.همان، ج۳، ص۵۲۹.
9.نمونه‌هاي ديگر: همان، ج۵ ص۲۳۷؛ ج۵ ص۵۹۶؛ ج۶ ص۸۸.
10.همان، ج۱۰ ص۳۶۶ ـ ۱۴۱ ـ ۲۳؛ ج۱۱ ص۸۹؛ ج۱۲ ص۲۶۰؛ ج۱۷ ص۵۰؛ ج۱۹ ص۲۲۴ ـ ۲۳؛ ج۲۰ ص۳۷۵.
11.همان ج۱۰ ص۱۴۴؛ همان ج۹ ص۴۳۴؛ ج۱۸ ۳۳۴؛ ج۱۷ ص۴۸۷؛ ج۱۸ ص۵۷۵؛ ج۱۸ ص۵۸۶؛ ج۲۰ ص۴۳۴، ۴۹۴، ۵۱۸، ۶۳۴.
