امام صادق عليه‏السلام مى‏فرمايد :

۰. اگر دو روز از عمرت باقى مانده بود ، يك روزِ آن را به ادب و تربيت خود اختصاص بده تا از آن براى روز مردنت كمك بگيرى . ^۱

ادبى كه براى زندگىِ پس از مرگ انسان سودمند است ، ادب در برخورد با خداست؛ يعنى تبلور ارزش‏هاى الهى ، در زندگى پيش از مرگ . هر چه اين ادب بيشتر شود ، انسان به فلسفه آفرينش خود نزديك‏تر مى‏گردد و از بركات آن در دنيا و آخرت ، بهره افزون‏ترى خواهد برد كه :
«عِندَ اللَّهِ ثَوَابُ الدُّنْيَا وَالْأَخِرَةِ ؛^۲در نزد خداست پاداش دنيا و آخرت» .

چهار . خاستگاه هاى ادب

جمع بندى نصوصى كه اشاره به خاستگاه ها و ريشه هاى ادب دارند ، بدين گونه است كه ادب ، دو ريشه اصلى دارد : يكى وراثت و ديگرى تربيت ، چنان كه در حديث نبوى آمده است :

۰.مردم [چونان] معدن هايند ، و رگ و ريشه اثر دارد ، ^۳ ، و ادبِ بد ، مانند رگ و ريشه بد است . ^۴

ريشه وراثت ، هر دو به خانواده باز مى گردند . در حديث علوى مى خوانيم :

۰.هر گاه اصل و ريشه مرد ، ارجمند باشد ، در غياب و حضورْ ارجمند است . ^۵

اوج و نهايت ادب ، آن است كه انسان از خويشتن حيا كند . ^۱
اين سخن آن امام بزرگ نيز اشاره به همين نوع ادبْ مدارى است :
ما اگر به بهشتى هم اميد نداشته باشيم و از آتشى نترسيم ، و پاداش و كيفرى هم در ميان نباشد ، باز مى‏سزد كه براى كسب خصلت‏هاى والاى انسانى بكوشيم ؛ چرا كه اينها راه‏هاى رستگارى را نشان مى‏دهند . ^۲

سه . نقش ادب در زندگىِ انسان

از نگاه احاديث اسلامى ، ادب ، آثار و بركات فراوانى براى زندگى انسان دارد : ادب ، سرمايه شكوفايىِ عقل ، زيور جان و زبان ، زينت حسَب و نسَب ، و عامل رشد همه فضايل اخلاقى در انسان است . ^۳
كسى كه خود را به زيور ادب بيارايد ، زشتى‏هاى نسَب او پنهان مى‏ماند و كمتر گرفتار كارهاى ناشايسته مى‏شود و در يك جمله ، با ادب ، در زندگى سعادتمند ، و بى‏ادب ، شقاوتمند است . و به تعبير زيباى امير سخن :
اگر ادب نبود ، انسان چيزى جز حيوانى افسار گسيخته نبود. ^۴
بر اين پايه ، انسان در زندگى بيش از هر چيز ، به ادب نياز دارد . به گفته امام على عليه‏السلام :

۰. مردم ، به ادبِ نيكو نيازمندترند تا به سيم و زر . ^۵

و از اين رو ، پيشوايان اسلام با بيان‏هاى گوناگون ، پيروان اين آيين را به فراگيرىِ ادب برانگيخته‏اند و از ترك آن بر حذر داشته‏اند تا آن جا كه