الف ـ تبلور ارزش‏هاى فطرى و عقلى و اجتماعى

۰.امام على عليه‏السلام با اشاره به همين معنا فرمود :
تو را براى ادب كردن خويش ، همين بس كه از آنچه از ديگران نمى‏پسندى ، دورى گزينى. ^۱

لازمه اجتناب از آنچه انسان از ديگران ناپسند مى‏داند ، تبلور ارزش‏هاى فطرى ، عقلى و اجتماعى در گفتار و كردار است . كسى كه خود را متعهّد به رعايت اين ارزش‏ها كند ، نيازى به مربى و مؤدِّب ندارد ، چنان‏كه وقتى از عيسى عليه‏السلام پرسيدند : چه كسى تو را ادب آموخت؟ فرمود : كسى مرا ادب نياموخت ؛ بلكه زشتىِ نادانى [ و بى‏ادبى ]را ديدم و از آن دورى گزيدم. ^۲
بى‏ادبى در گفتار و كردار ، ريشه در جهل دارد . عقل ، انسان را مقيّد به رعايت ارزش‏هايى مى‏كند كه براى حفظ هويت انسانى ، راهى جز آن وجود ندارد . از اين رو ، امام على عليه‏السلاممى‏فرمايد :

۰. آدمى را از ادب همين بس كه آنچه را از آن گريزى ندارد ، فرو نگذارد. ^۳

اهل ايمان كه خود را متعهّد به رعايت ارزش‏ها مى‏دانند ، بايد گفتار و كردار آنان سرشار از ادب باشد،چنان‏كه پيامبر خدا در توصيف مؤمن فرمود:
حركات و رفتارهاى او ادب است . ^۴

ب ـ تبلور ارزش‏هاى دينى

ارزش‏هاى دينى ، عبارت است از آنچه خداوند متعال ، انجام دادن آن

كاربردهاى اين واژه در نصوص اسلامى ، توضيح خواهيم داد كه اين واژه به معناى مطلق تربيت هم آمده است .
بنا بر اين ، ادب ، در مفهوم ارزشىِ آن ، از مقوله هنر محسوب مى‏شود و اديب ، هنرمندى است كه كارى را زيبا و دل‏پذير انجام مى‏دهد . از اين رو ، دانشى كه موجب دورماندن از خطا در گفتار و نوشتار است ، علم ادب ناميده مى‏شود؛ ^۱ بلكه به مطلق علوم و معارف نيز ادب اطلاق مى‏گردد؛ ^۲ چرا كه علم ، سرمايه شايستگى و زيبايىِ عمل است و هنر ارائه كار خوب و نيكو ، تنها از دانشمند بر مى‏آيد .

ادب در قرآن و حديث

در قرآن ، واژه ادب به كار نرفته ، هر چند معنا و مفهوم آن ، بارها مورد عنايت اين كتاب آسمانى قرار گرفته است ؛ اما در احاديث اسلامى ، ادب به عنوان يك اصل مهم فرهنگى ، اخلاقى و اجتماعى ، فراوان به كار رفته است . به فرموده امام على عليه‏السلام :
هر كارى آدابى [و آيينى] دارد . ^۳
برجسته‏ترين نكات در تبيين احاديث ادب ، عبارت‏اند از :

يك . معناى ادب

در احاديث اسلامى ، كلمه ادب به طور كلى در سه معنا به كار رفته است: