شيخ محمد على فاضل اردكانى

نام مترجم تحفة الأولياء بنا بر نوشته خود وى در مقدمه همين كتاب، محمد على بن محمد حسن اردكانى است. از شرح حال وى چندان اطلاعاتى در دست نيست. تاريخ نگاران و شرح حال نويسان، از او، ذيل عنوان ملا محمد على بن محمد حسن يزدى نحوى، ^۱ فاضل نحوى ^۲ ، ملا محمد على نحوى، ^۳ فاضل اردكانى، ^۴ به اختصار ياد كرده اند.
در تراجم الرجال از وى چنين ياد شده است:
محمد على بن محمد حسن الأردكاني اليزدي من العلماء المقيمين بكربلاء فى القرن الثالث عشر و هو أديب جليل، عارف بعلوم اللغة، له كشف النقاب. ^۵
ياد كردن از فاضل اردكانى، به عنوان اديب و لغت شناس در آثار ديگر نويسندگان هم آمده است. و چنان است كه از وى به فاضل نحوى ياد كرده اند.
حسين محفوظ مقدمه نگار الكافى، تنها از شاگردى وى نزد سيد بحرالعلوم (م 1212 ه) ياد كرده ^۶ و بس و هيچ توضيح ديگرى در باره او نداده است.
مؤلف دانشنامه مشاهير يزد هم در باره زندگى وى، به افزودن ميرزا به نام او، چنين نوشته :
ميرزا محمد على اردكانى،... مشهور به فاضل نحوى، در يزد سكونت داشت و از شاگردان علامه بحر العلوم بوده ^۷ .
در مقدمه كتاب الفوائد الرجاليه سيد مهدى بحرالعلوم ^۸ در زمره شاگردان وى، از اردكانى به محمد على اردكانى نحوى ياد شده است. ^۹
سپهرى نگارنده تاريخ اردكان، احتمال داده كه فاضل نحوى از شاگردان خواجه شرف الدين عقدايى، از نوادگان خواجه نصير الدين طوسى باشد، ^۱۰ و همين نظر را مؤلف آيينه دانشوران نيز گفته است. ^۱۱ و نيز او را از شاگردان شيخ جعفر كاشف الغطاء (1262 ه ) ياد كرده اند و بيش از اين در باره او نگفته اند. و البته از پاره اى نوشته ها استفاده مى شود كه او در يزد موقعيت ممتازى داشته و مورد توجه والى آن ديار بوده است. در دانشنامه يزد آمده كه:
او، با شاهزاده محمد ولى ميرزا، والى يزد به سال هاى 1236 - 1243، ارتباط داشته است. ^۱۲
در اين كه وى با شاهزاده والى ارتباط داشته، علاوه بر مقدمه هايى كه در ترجمه آثار او آمده، و او شاهزاده را ستوده و سفارش او را به ترجمه برخى از آثار يادآورى كرده، ذكر اين ماجرا از سوى نائينى است كه در كتابش آورده است. نائينى در باره تعبير خواب مترجم براى شاهزاده چنين آورده است:
و نيز حين توجه شاهزاده به طهران در اردكان، شبى بعد از آن كه فراش نوم مى گسترانند، و شاهزاده شرايط استنامت به عمل مى آورد، در عالم رؤيا مى بيند كه دست هاى وى را گرفته، گوشش را تيغ زدند. چون به زلال تباشير صبح ديده از خواب فرو مى شويد، استفسار تعبير خواب دوشينه از فاضل اردكانى، آخوند ملا محمد على نحوى كه اطراف علوم تعبير را مستطرف است، مى نمايد، آن جناب به استماع خبر خوش آن رؤيا را معبر مى دارد. ^۱۳
از تاريخ مرگ اردكانى هم اطلاع دقيقى در دست نيست، مؤلف گنجينه دانشمندان، مرگ وى را به سال 1235 دانسته ^۱۴ ، ولى در دانشنامه مشاهير يزد، بى آن كه در باره تاريخ درگذشت وى، سخنى به ميان آورده شود، به اين تاريخ اعتراض شده است ^۱۵ . و البته اين نظر مؤلف ياد شده، با تاريخ كتابت آثار وى نيز تطبيق نمى كند؛ چه اين كه بر اساس آنچه در تاريخ كتابت تأليفات وى آمده، برخى از آنها پس از اين تاريخ به نگارش در آمده اند. ^۱۶ آنچه مسلم است، اين است كه اردكانى در گورستان قديم اردكان، باغ ملى فعلى، مدفون است. ^۱۷ خدايش رحمت كند و جايگاهش را بهشت رضوان گرداند. آمين.
به هر روى، تنوع نوشته هاى فاضل نحوى اردكانى، از فقه و شرح فقه، و لغت و تعبير خواب و تجويد و ترجمه كتاب هاى حديثى كه غالب آنها احاديث اعتقادى و كلامى است، و حاوى نكات بسيار دقيق و سخت، نشان مى دهد كه او به حقيقت شخصيتى فاضل بوده است. همين ترجمه پيش رو، نيز با كثرت اطلاعات موجود در آن، و اظهار نظر مترجم در باره بسيارى از مسايل عقيدتى صعب و دشوار، و احاطه وى بر آيات قرآن و تفسير آن، و پرداختن به مباحث فلسفى ريز و دقيق، توجه به رخدادهاى تاريخى، قرينه و شاهد بسيار گويايى است بر دانش گسترده مترجم و علم او. روانش شاد و خداى بنده نواز، او را در جايگاه برين جاى دهد.