۲۱۶.چند نفر از اصحاب ما روايت كرده اند از احمد بن محمد بن خالد، از محمد بن على، از عبد الرحمان بن محمد بن ابى هاشم، از احمد بن محسّن ميثمى كه گفت: در نزد ابو منصور متطبّب بودم كه گفت: مردى از اصحاب من خبر داد و گفت كه: من و ابن ابى العوجاء و عبداللّه بن مقفّع در مسجد الحرام بوديم. پس ابن مقفّع گفت كه: اين خلق را مى بينيد؟ ـ و به دست خويش به سوى موضع طواف اشاره نمود ـ از ايشان يك نفر نيست كه من اسم انسانيت را از براى او ثابت گردانم، مگر آن شيخ كه نشسته است. يعنى ابو عبداللّه جعفر بن محمد عليهماالسلاماما باقى ماندگان، فرومايگان اراذل و چهارپايانند .
ابن ابى العوجاء گفت كه: چگونه اين اسم را از براى اين شيخ ثابت مى گردانى و از براى اين گروه ثابت نمى دانى؟ گفت: زيرا كه من در نزد او چيزى چند ديده ام كه آن را در نزد ايشان نديده ام. ابن ابى العوجاء گفت كه: ناچار بايد كه آنچه در شأن او گفتى، از او امتحان كنيم تا معلوم شود.
راوى مى گويد كه: ابن مقفّع گفت كه: اين را به فعل مياور؛ زيرا كه من مى ترسم كه آنچه را كه در دست دارى، بر تو فاسد كرده اند و طريقه اى كه دارى به دليل و برهان باطل سازند. ابن ابى العوجاء گفت كه: اعتقاد تو اين نيست، وليكن مى ترسى كه اعتقاد تو در خصوص مدح آن حضرت و فرود آوردن تو او را در محلى كه وصف كردى در نزد من، سست و ضعيف گردد.
ابن مقفّع گفت كه: چون در مادّه من اين توهم نمودى، و در باب من اين دروغ را گمان كردى، برخيز و به خدمتش برو و آنچه مى توانى خود را از لغزش محافظت كن و دقيقه اى غافل مشو و عنان خويش را به سوى مدارايى و سهل انگارى ميل مده، بلكه آن را محكم نگاه دار كه به محض اندك سهل انگارى، تو را به بندى مبتلا مى كند كه از آن خلاصى نداشته باشى، و با او آنچه به تو نفع مى بخشد و تو را ضرر مى رساند، از بحث و جواب، نهايت جد و جهد را به عمل آور و هر چه مى توانى بحث و گفت وگو بكن؛ چنانچه در بيع و شرا مماكست۱و مبصّرى۲مى نمايند و قيمت مبيع را كم و زياد مى كنند.
راوى مى گويد كه: ابن ابى العوجاء بر خواست و من و ابن مقفّع مانديم و در آنجا با هم نسشتيم. چون ابن ابى العوجاء به سوى ما باز گشت، گفت: واى بر تو اى پسر مقفّع، اين شيخ انسان و آدمى زاده نيست؛ چه آنچه در اوست، معهود آدمى نمى باشد، و اين كمال، نه در خور بشر است. اگر در دنيا روحانى باشد، كه چون او خواهد ظاهر گردد، صاحب جسم و جسد شود، و چون خواهد كه از نظرها پنهان گردد، روح صرف شود، كه از علايق بدنيه فارغ باشد، منحصر است در همين شخص.
ابن مقفّع به او گفت كه: چه وضع اتفاق افتاد كه چنين مى گويى؟ گفت: با وى نشستم، چون در نزد او كسى غير از من باقى نماند، مرا ابتدا فرمود. و فرمود كه:«اگر امر به وضعى باشد كه اين گروه ـ يعنى اهل طواف كه مسلمانند - مى گويند - و حال آن كه چنان است كه ايشان مى گويند ـ ايشان سالم اند و شما هلاك شده ايد. و اگر امر به وضعى باشد كه شما مى گوييد ـ و حال آن كه چنان نيست كه شما مى گوييد ـ پس شما و ايشان باهم برابريد».
به آن حضرت عرض كردم كه: خدا تو را رحمت كند، ما چه مى گوييم و ايشان چه مى گويند؟ گفتار ما و ايشان يكى است و فرقى ندارد. حضرت فرمود كه: «چگونه گفتار تو و ايشان يكى باشد، با آن كه ايشان مى گويند كه ايشان را معادى هست و ثواب و عقابى دارند و اعتقاد دارند به اين كه آسمان را خدايى است كه او را در آن عبادت مى كنند و آن كه آسمان آبادان است. و شما گمان مى كنيد كه آسمان خراب و ويران است كه هيچ كس در آن نيست».
ابن ابى العوجاء گفت كه: من اين را از آن حضرت غنيمت شمردم و عرض كردم كه: اگر امر به وضعى باشد كه مسلمانان مى گويند، چه چيز خدا را باز داشته است از آن كه از براى خلق خويش ظاهر شود و ايشان را به سوى عبادت خود بخواند تا دو نفر از ايشان با هم اختلاف نكنند، و چرا از ايشان محتجب شده و در پرده رفته است كه كسى او را نمى بيند؟ و چرا رسولان خويش را به سوى ايشان فرستاده؟ اگر خود متوجه ايشان مى شد، نزديك تر بود به سوى آن كه به او ايمان آورند.
حضرت فرمود كه: «اى واى بر تو، چگونه از تو محتجب شده است آن كه قدرت خويش را در نفس تو به تو نموده است. تو را موجود ساخته و هيچ نبودى و وجود نداشتى، و بزرگ كرده بعد از آن كه خرد بودى، و قوت داده بعد از آن كه ضعف داشتى، و ضعف داده بعد از آن كه قوت داشتى، و بيمار كرده، بعد از آن كه تندرست بودى، و تندرستى داده بعد از آن كه بيمار بودى، و خشنودى داده، بعد از آن كه خشم داشتى، و خشم داده، بعد از آن كه خشنود بودى، و اندوه داده بعد از آن كه شادى داشتى، و شادى داده بعد از آن كه اندوه داشتى، و دوستى داده بعد از آن كه دشمنى داشتى، و دشمنى داده بعد از آن كه دوستى داشتى، و عزم و آهنگ داده كه دل بر كارى گذارى، بعد از آن كه سستى داشتى، و سستى داده بعد از آن كه عزم و آهنگ داشتى، و خواهش داده بعد از آن كه ناخوش داشتى، و كراهت داده بعد از آن كه خواهش داشتى، و رغبت داده بعد از آن كه ترس داشتى، و ترس داده بعد از آن كه رغبت داشتى، و اميدوارى داده بعد از آن كه نوميد بودى، و نوميدى داده بعد از آن كه اميد داشتى، و آنچه در خيال تو نبود، به خاطر تو آورده كه در دلت خطور كند، و آنچه در دلت قرار و استقرار گرفته، و محكم گرديده از ذهن تو بيرون برده است». و متصل، قدرت هاى خدا را كه در نفس من بود، مى شمرد و هر آن چيزى كه بود كه من آنها را دفع نمى توانستم نمود، تا آن كه گمان كردم كه نزديك است كه بر من غالب شود در آنچه ميان من و او بود.
