9. باب در بيان باطل كردن ديدن خدا به چشم سر (در دنيا و در آخرت)
۲۶۱.محمد بن ابى عبداللّه ، از على بن ابى القاسم، از يعقوب بن اسحاق روايت كرده است كه گفت: به سوى حضرت امام حسن عسكرى عليه السلام نوشتم و از آن حضرت سؤال كردم كه بنده خدا چگونه پروردگار خويش را عبادت مى كند و حال آن كه او را نمى بيند؟ فرمان همايون رسيد كه:«اى ابو يوسف، سيد و آقاى من و آن كه بر من و پدران من انعام فرموده است، از اين بزرگوارتر است كه ديده شود» و گفت كه: از آن حضرت سؤال كردم كه: آيا رسول خدا صلى الله عليه و آله پروردگار خويش را ديد؟ در جواب نوشت كه: «خداى تبارك و تعالى به رسول خود، نمود از نور عظمت خويش آنچه دوست مى داشت و مى خواست كه به او بنمايد و آن را در دل او افكند كه به دل خويش آن را ديد».
۲۶۲.احمد بن ادريس، از محمد بن عبدالجبّار، از صفوان بن يحيى روايت كرده است كه گفت: ابو قُرّه محدث از من خواهش نمود كه او را به خدمت امام رضا عليه السلام برسانم. در اين باب، از آن حضرت اذن خواستم و مرا اذن داد و بعد از آن ابو قُرّه به خدمت آن حضرت رسيد و او را از حلال و حرام و احكام خدا سؤال نمود، تا آن كه سؤال او به توحيد و خداشناسى رسيد. ابو قُرّه عرض كرد كه: روايت به ما رسيده كه خدا ديدن و سخن گفتن را در ميانه دو پيغمبر قسمت فرموده. پس قسمت موسى را سخن گفتن و قسمت محمد را ديدن قرار داده.
حضرت فرمود كه:«پس كيست آن كه تبليغ رسالت نموده از جانب خدا به سوى ثقلين؛ از جنّ و انس كه: «لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَـرُ» و «وَ لَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا» و «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْ ءٌ» . آيا اين رساننده محمد نيست؟» أبو قُرّه عرض كرد كه: بلى. حضرت فرمود كه: «چگونه مردى مى آيد به سوى همه خلائق و ايشان را خبر مى دهد كه از جانب خدا آمده است، و اين كه ايشان را به سوى خدا دعوت مى كند به فرموده خدا و مى گويد كه: «لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَـرُ» و «وَ لَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا» و «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْ ءٌ» . بعد از آن مى گويد كه: من او را به چشم خود ديدم و احاطه كردم به ذات او از روى دانش و او بر صورت آدمى است؟ آيا شرم نمى كنيد كه اين نوع نسبت ها به پيغمبر و خدا مى دهيد؟ آيا زنديقان نتوانستند كه آن حضرت را متهم كنند به اين كه چنين باشد كه از نزد خدا چيزى را بياورد و بعد از آن خلاف آن را بياورد از راه ديگر» (يعنى: وجوه اتهام بسيار است، چرا اين وجه را كه بطلان اين ظاهر و هويدا است برگزيدند. و مى تواند كه كلام استفهام نباشد، بلكه خبر باشد و معنى آن اين باشد كه: زنادقه بر چنين چيزى قدرت ندارند، چه از احوال آن حضرت بر هر كه او را شناخته، معلوم است كه ساحت معرفتش به غبار اين نوع اتهام آلوده نمى گردد. و بنا بر بعضى از نسخه ها، احتمال ديگر مى رود و ليكن اول ظاهرتر است).
ابو قُرّه عرض كرد كه: آن جناب مى فرمايد كه: «وَ لَقَدْ رَءَاهُ نَزْلَةً أُخْرَى »۱ ، يعنى: «و هر آينه كه به حقيقت كه ديد پيغمبر بر او يكبار ديگر». حضرت فرمود كه: «بعد از اين آيه، چيزى هست كه دلالت كند بر آن كه، چه ديده در آنجا كه فرموده: «مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى» ، يعنى: دروغ نگفت دل آنچه را كه ديد». حضرت فرمود كه: «خدا مى فرمايد كه دروغ نگفت دل محمد، آن چيزى را كه چشم هاى آن حضرت ديد». ۲ و حضرت فرمود كه: «خدا بعد از آن، به آنچه پيغمبر ديده، خبر داده و فرموده كه: «لَقَدْ رَأَى مِنْ ءَايَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى »۳ ، يعنى: هر آينه به حقيقت كه ديد محمد صلى الله عليه و آله از نشانه هاى پروردگار خويش، نشانه بزرگ تر» (يا از نشانه هاى بزرگ ترين او را از حيثيت دلالت بر كمال قدرت حضرت عزت مانند ديدن جبرئيل به صورت اصلى و غير آن كه در تفاسير مذكور است).
و حضرت فرمود كه: «پس آيات و نشانه هاى خدا، غير خدا است (چه مضاف و مضاف اليه غير يكديگراند) ، و حال آن كه خدا فرموده كه: «وَ لَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا »۴ ، يعنى: «و احاطه نمى توانند نمود به ذات خدا از روى علم و دانش». پس هر گاه چشم ها او را ببينند، و به او احاطه نموده از روى علم و معرفت خدا واقع شود».
ابو قُرّه عرض كرد كه: پس روايت ها را تكذيب مى كنى و آنها را به دروغ نسبت مى دهى؟ حضرت فرمود كه: «هر گاه روايات، با قرآن مخالفت داشته باشد، آنها را تكذيب مى كنم به آنچه مسلمانان بر آن اجماع كرده اند كه: احاطه نمى شود به او از روى علم و چشم ها او را در نيابد و هيچ چيز مانند او نيست».
