۲۸۸.محمد بن ابى عبداللّه ، از آن كه او را ذكر كرده، از على بن عباس، از احمد بن محمد بن ابى نصر، از محمد بن حكيم روايت كرده است كه گفت: قول هشام بن سالم جواليقى را از براى امام موسى كاظم عليه السلام شرح كردم و گفتار هشام بن حكم را كه خدا جسم است از برايش حكايت نمودم. آن حضرت فرمود كه:«چيزى كه به خداى تبارك و تعالى نمى ماند. كدام سخن زشت و ناسزا يا بيهوده اى بزرگ تر است از گفتار كسى كه وصف مى كند آفريننده همه چيز را به جسم، يا صورت، يا به يكى از آفريدگانش، يا به تحديد و اندازه نمودن، يا به اعضا كه از براى او عضوها قرار دهد. برتر است خدا از اين عيب كه ايشان مى گويند؛ برترى بزرگ».
۲۸۹.على بن محمد روايت كرده و آن را مرفوع ساخته، از محمد بن فرج رُخَجى كه گفت: عريضه اى به خدمت امام موسى كاظم عليه السلام نوشتم و آن حضرت سؤال كردم از آنچه هشام بن حكم در باب جسم و هشام بن سالم در باب صورت گفتند. در جواب نوشت كه:«سرگشتگى سرگردان را واگذار و آن را از خود دور كن. از شرّ شيطان به خدا پناه بر، كه آنچه دو هشام گفته اند، گفتار حق و درست نيست» (و مى تواند كه معنى اين باشد كه، هشام ها اين قول را نگفته اند و اين بهتانى است كه بر ايشان بسته اند؛ چه هشام ها از عدول و رؤساى اصحاب آن حضرت اند).
۲۹۰.محمد بن ابى عبداللّه ، از محمد بن اسماعيل، از حسين بن حسن، از بكر بن صالح، از حسن بن سعيد، از عبداللّه بن مغيره، از محمد بن زياد روايت كرده است كه گفت: شنيدم از يونس بن ظَبيان كه مى گفت: بر حضرت امام جعفر صادق عليه السلام داخل شدم و عرض كردم كه: هشام بن حكم، گفتار بزرگى مى گويد، مگر آن كه من چند كلمه اى از آن را از براى تو مختصر مى كنم. گمان كرده است كه خدا جسم است؛ زيرا كه همه چيزها بر دو قسم اند: يكى جسم و ديگرى، فعل جسم. و جائز نيست كه صانع عالم، به معنى فعل باشد و جائز است كه به معنى فاعل باشد، و فاعل فعل، جسم است؛ نظر به انحصارى كه مذكور شد. حضرت صادق عليه السلام فرمود كه:«واى بر او، آيا ندانسته است كه جسم و صورت، محدود و متناهى اند كه به اندازه در مى آيند و به پايان مى رسند، و هرگاه اندازه احتمال داشته باشد، زياده و نقصان احتمال مى دارد، و هرگاه احتمال زياده و نقصان متحقق شود، آفريده خواهد بود، نه آفريدگار».
يونس گفت كه: عرض كردم كه: پس من، چه بگويم و چه اعتقاد داشته باشم؟ حضرت فرمود كه: «بگو: نه جسم است و نه صورت. و اوست كه جسم ها را جسم گردانيده، و صورت ها را تصوير كرده و نگاشته است. پاره پاره نمى شود، و به پايان نمى رسد، و زياد نمى شود، و نقصان به هم نمى رساند، و اگر امر چنان باشد كه مى گويند، در ميانه خالق و مخلوق فرقى نخواهد بود، و در ميانه سازنده چيزها و آن كه صانع او را ساخته، چيزى كه موجب جدايى باشد، به هم نرسد، وليكن اوست پديدآورنده اى كه در ميان آنها كه ايشان را مجسم و مصور گردانيده، تميز داده (يعنى: در ميانه چيزها و آنچه باعث امتياز آنها باشد، در ايجاد، فرق قرار داده، به اين كه بعضى را جسم، و بعضى را صورت گردانيده، و آن را بر وفق حكمت ايجاد فرموده)؛ زيرا كه بود يا در آن هنگام كه بود و چيزى با او نبود كه با او شباهت داشته باشد، يا آن جناب به چيزى شباهت داشته باشد در ذات يا صفات».
