19. باب در بيان امتناع حركت و انتقال خدا

۳۲۸.محمد بن ابى عبداللّه ، از محمد بن اسماعيل برمكى، از على بن عباس جراذينى، از حسن بن راشد، از يعقوب بن جعفر جعفرى، از امام موسى كاظم عليه السلام روايت كرده است كه گفت: در نزد آن حضرت مذكور شد كه گروهى گمان مى كنند كه خداى تبارك و تعالى فرود مى آيد به سوى آسمان دنيا. آن حضرت فرمود كه:«خدا، فرود نمى آيد و احتياجى به سوى فرود آمدن ندارد؛ زيرا كه اطلاع آن جناب بر هر چيز در نزديك و دور، برابر است؛ به وضعى كه هيچ نزديكى، از او دور و هيچ دورى، از او نزديك نيست. و به چيزى احتياج نداشته و ندارد، بلكه همه چيز به سوى او محتاج است و اوست صاحب نعمت واسعه ممتده (بر بندگان از روى فضل و احسان). و نيست خدايى كه مستحق عبادت باشد، مگر او كه بر همه غالب است و استوار (در گفتار و كردار).
اما گفته آنها كه خداى تبارك و تعالى را وصف مى كنند به اين كه فرود مى آيد، صورت ندارد و كفر است؛ زيرا كه اين سخن را كسى مى گويد كه او را نسبت مى دهد به سوى نقصان و زيادتى، و هر متحركى محتاج است به سوى آن كه آن را به حركت در آورد (اگر حركت، حركت قسرى و جبرى باشد)، يا چيزى كه به واسطه آن متحرك شود (اگر حركت، حركت ارادى و طبعى باشد). پس هر كه اين گمان ها به خداى تعالى مى برد، هلاك مى شود.
پس بپرهيزيد در باب صفات خدا از اين كه بايستيد بر حد و اندازه اى كه از براى او قرار مى دهيد. آيا او را به اندازه در مى آوريد به نقصان، يا زيادتى، يا تحريك غير كه او را حركت دهد، يا خود حركت كند، يا به زوال و نيستى، يا فرود آمدن، يا برپا شدن، يا نشستن؟ و خداى تعالى جليل و عزيزتر است از وصف آنها كه او را وصف مى كنند، و از نعت آنها كه نعت او مى گويند، و از توهم آنها كه در باب او توهم مى نمايند «وَ تَوَكَّلْ عَلَى الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ * الَّذِى يَرَكَ حِينَ تَقُومُ * وَ تَقَلُّبَكَ فِى السَّـجِدِينَ »^۱ ، يعنى: و توكل نما بر خداوند غالب مهربانى كه تو را مى بيند در هنگامى كه بر مى خيزى، و مى بيند كه گرديدن تو را در ميان نماز گزارندگان» (يا در صلب خدا پرستان).

1.شعرا، ۲۱۷ ـ ۲۱۹.

تحفة الأولياء ج1

396

19 ـ بَابُ الْحَرَكَةِ وَ الِانْتِقَالِ

۳۲۸.مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللّه ِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيِّ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبَّاسٍ الْجَرَاذِينِيِّ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ، عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِيِّ، عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ عليه السلام ، قَالَ :ذُكِرَ عِنْدَهُ قَوْمٌ يَزْعُمُونَ أَنَّ اللّه َ ـ تَبَارَكَ وَتَعَالى ـ يَنْزِلُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، فَقَالَ: «إِنَّ اللّه َ لَا يَنْزِلُ، وَلَا يَحْتَاجُ إِلى أَنْ يَنْزِلَ، إِنَّمَا مَنْظَرُهُ فِي الْقُرْبِ وَالْبُعْدِ سَوَاءٌ ، لَمْ يَبْعُدْ مِنْهُ قَرِيبٌ، وَلَمْ يَقْرُبْ مِنْهُ بَعِيدٌ، وَلَمْ يَحْتَجْ إِلى شَيْءٍ، بَلْ يُحْتَاجُ إِلَيْهِ، وَهُوَ ذُو الطَّوْلِ، لَا إِلهَ إِلَا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ.
أَمَّا قَوْلُ الْوَاصِفِينَ: إِنَّهُ يَنْزِلُ تَبَارَكَ وَتَعَالى، فَإِنَّمَا يَقُولُ ذلِكَ مَنْ يَنْسُبُهُ إِلى نَقْصٍ أَوْ زِيَادَةٍ، وَكُلُّ مُتَحَرِّكٍ مُحْتَاجٌ إِلى مَنْ يُحَرِّكُهُ أَوْ يَتَحَرَّكُ بِهِ، فَمَنْ ظَنَّ بِاللّه ِ الظُّنُونَ، هَلَكَ؛ فَاحْذَرُوا فِي صِفَاتِهِ مِنْ أَنْ تَقِفُوا لَهُ عَلى حَدٍّ تَحُدُّونَهُ بِنَقْصٍ، أَوْ زِيَادَةٍ، أَوْ تَحْرِيكٍ، أَوْ تَحَرُّكٍ، أَوْ زَوَالٍ، أَوِ اسْتِنْزَالٍ، أَوْ نُهُوضٍ، أَوْ قُعُودٍ؛ فَإِنَّ اللّه َ جَلَّ وَعَزَّ عَنْ صِفَةِ الْوَاصِفِينَ، وَنَعْتِ النَّاعِتِينَ، وَتَوَهُّمِ الْمُتَوَهِّمِينَ «وَتَوَكَّلْ عَلَى الْعَزِيزِالرَّحِيمِ الَّذِى يَرَاكَ حِينَ تَقُومُ وَتَقَلُّبَكَ فِى السَّاجِدِينَ» ».